Matto Muqaddas xushxabar: Kirish

MakDonaldning Injil kitobiga o'zbek tilidagi sharhlari

Konsepsiyaning ulug‘vorligi va materiallar to‘plamini buyuk g‘oyalarga bo‘ysundirish kuchi jihatidan, tarixiy mavzuga oid bo‘lgan Yangi yoki Eski Ahdning hech bir kitobi Matto Injili bilan tenglasha olmaydi.

Teodor Zan

Kirish

I. KANONDAGI ALOHIDA O‘RIN

Matto Injili Eski va Yangi Ahd o‘rtasidagi ajoyib ko‘prikdir. Dastlabki so‘zlardanoq biz Eski Ahddagi Xudo xalqining bobokaloni Ibrohimga va Isroilning birinchi buyuk shohi Dovudga qaytamiz. O‘zining his-tuyg‘ularga boyligi, kuchli yahudiy koloritiga egaligi, yahudiy bitiklari (yozuvlari)dan ko‘plab iqtiboslar keltirilganligi va Yangi Ahd kitoblari boshida turishi bilan Matto Injili dunyo uchun masihiylik xabari o‘z yo‘lini boshlaydigan mantiqiy joyni ifodalaydi.

II. MUALLIFLIK

Levi deb ham atalgan soliqchi Matto birinchi Injilni yozgan degan fikr qadimiy va umumiy qarashdir.

U havoriylar guruhining doimiy a’zosi bo‘lmagani sababli, unga birinchi Injilni nisbat berish g‘alati ko‘rinishi mumkin, vaholanki, uning bu Injilga hech qanday aloqasi bo‘lmagan bo‘lardi.

"Didaxe" ("O‘n ikki havoriy ta’limoti") nomi bilan mashhur bo‘lgan qadimiy hujjatdan tashqari, Yustin Shahid, Dionisiy Korinflik, Feofil Antioxiyalik va Afinalik Afenagorlar Injilni ishonchli deb hisoblaydilar. Cherkov tarixchisi Yevseviy, "Matto ’Logiya’ni yahudiy tilida yozgan va har kim uni qo‘lidan kelgancha talqin qiladi," deb ta’kidlagan Papiydan iqtibos keltiradi. Iriney, Panteyn va Origen asosan shu fikrga qo‘shiladilar. Keng tarqalgan fikrga ko‘ra, "yahudiy tili" - bu Rabbimiz davrida yahudiylar foydalangan oromiy tilining lahjasi, chunki bu so‘z Yangi Ahdda uchraydi. Lekin "logiya" nima? Odatda, bu yunoncha so‘z "vahiylar" degan ma’noni anglatadi, chunki Eski Ahdda Xudoning vahiylari mavjud. Papiyning gapida u bunday ma’noga ega bo‘la olmaydi. Uning bayonotiga uchta asosiy nuqtayi nazar mavjud: (1) u Matto Injiliga tegishli. Ya’ni, Matto yahudiylarni Masih uchun jalb qilish va yahudiy masihiylarni o‘qitish uchun o‘z Injilining oromiycha variantini yozgan va faqat keyinchalik yunoncha varianti paydo bo‘lgan; (2) u faqat Isoning keyinchalik uning Injiliga kiritilgan so‘zlariga taalluqli; (3) u "guvohliklar"ga, ya’ni Isoning Masih ekanini ko‘rsatish uchun Eski Ahddan olingan iqtiboslarga tegishli. Birinchi va ikkinchi fikrlar haqiqatga yaqinroq.

Mattoning yunon tili aniq tarjima sifatida o‘qilmaydi; ammo bunday keng tarqalgan rivoyat (ilk ziddiyatlar bo‘lmasa) faktik asosga ega bo‘lishi kerak. Rivoyatlarga ko‘ra, Matto o‘n besh yil davomida Falastinda va’z qilgan, keyin esa boshqa mamlakatlarga Xushxabarni yoyish uchun ketgan. Taxminan milodiy 45-yilda u Isoni o‘zlarining Masihi sifatida qabul qilgan yahudiylarga o‘z Injilining (yoki shunchaki Masih haqidagi ma’ruzalarining) birinchi qoralama nusxasini oromiy tilida qoldirgan bo‘lishi mumkin, keyinchalik esa umumiy foydalanish uchun yunoncha yakuniy variantini tayyorlagan. Mattoning zamondoshi Yusuf ham shunday yo‘l tutgan. Bu yahudiy tarixchi o‘zining "Yahudiy urushi" asarining birinchi qoralama nusxasini oromiy tilida yozgan, keyin esa kitobni yunon tilida rasmiylashtirgan.

Birinchi Injilning ichki dalillari Eski Ahdni sevgan va iste’dodli yozuvchi hamda muharrir bo‘lgan taqvodor yahudiy uchun juda mos keladi. Rim fuqarosi sifatida Matto ikki tilni mukammal bilishi kerak edi: o‘z xalqining (oromiy) va hokimiyat tepasida turganlarning tilini. (Rimliklar Sharqda lotin tilidan emas, yunon tilidan foydalanganlar.) Raqamlarga oid tafsilotlar, pul haqida hikoya qiluvchi masallar, moliyaviy atamalar, shuningdek, ifodali to‘g‘ri uslub - bularning barchasi uning soliq yig‘uvchi kasbi bilan juda yaxshi uyg‘unlashgan. Yuqori ma’lumotli, konservativ bo‘lmagan olim Mattoni ushbu Injilning muallifi sifatida qisman uning ishonchli ichki dalillari ta’sirida qabul qiladi.

Bunday universal tashqi va tegishli ichki dalillarga qaramay, ko‘pchilik olimlar bu kitobni Matto yozgan degan an’anaviy fikrni rad etishadi. Ular buni ikki sabab bilan asoslaydilar.

Birinchisi: agar Mark Injili birinchi yozma Injil bo‘lgan deb hisoblasak (bugungi kunda ko‘pchilik doiralarda u haqda "Injil haqiqati" deb aytiladi), unda havoriy va guvoh Markning shunchalik ko‘p materialidan nima uchun foydalangan? (Mark Injilining 93 foizi boshqa Injillarda ham mavjud.) Bu savolga javob tariqasida, avvalo, shuni aytish kerakki, Mark Injili birinchi bo‘lib yozilgani isbotlanmagan. Qadimgi manbalarda aytilishicha, Matto Injili birinchi bo‘lgan va ilk masihiylarning deyarli barchasi yahudiy bo‘lgani uchun, buning katta ma’nosi bor. Hatto biz "Mark ustunligi" deb ataladigan fikrga qo‘shilganimizda ham (ko‘pgina konservativ olimlar shunday qilishadi), Matto Markning asari, dastlabki cherkov rivoyatlarida aytilganidek, Mattoning ham havoriysi bo‘lgan g‘ayratli Simon Butrusning ta’siri ostida yaratilganligini tan olishi mumkin edi (Mark Injiliga "Kirish" bo‘limiga qarang).

Kitobning Matto (yoki boshqa guvoh) tomonidan yozilganligiga qarshi ikkinchi dalil - bu yorqin tafsilotlarning yo‘qligidir. Hech kim Masihning xizmatini ko‘rgan deb hisoblamaydigan Markda shunday rang-barang tafsilotlar borki, uning o‘zi bu voqealarda ishtirok etgan deb taxmin qilish mumkin. Guvoh qanday qilib bunday quruq yozishi mumkin? Ehtimol, soliqchining o‘ziga xos xususiyatlari buni juda yaxshi tushuntirib beradi. Rabbimizning so‘zlariga ko‘proq joy berish uchun Leviy keraksiz tafsilotlarga kamroq e’tibor qaratishi kerak edi. Agar Mark birinchi bo‘lib yozganida va Matto Butrusga xos bo‘lgan xususiyatlarni ko‘rganida, u bilan ham shunday bo‘lgan bo‘lardi.

III. YOZILISH VAQTI

Matto avval Injilni (yoki hech bo‘lmaganda Isoning so‘zlarini) oramiy tilida yozgan, degan keng tarqalgan fikr to‘g‘ri bo‘lsa, milodiy 45-yilda, ya’ni Iso osmonga ko‘tarilganidan 15 yil o‘tib yozilgan sanasi qadimgi rivoyatlarga to‘liq mos keladi. U o‘zining yunon tilidagi to‘liqroq, kanonik Injilini, ehtimol, 50-55-yillarda yoki undan keyinroq tugatgan.

Injil Quddus vayron qilinganidan keyin (milodiy 70-yil) yozilishi kerak, degan fikrning asosini Isoning kelajakdagi voqealarni batafsil bashorat qilish qobiliyatiga ishonmaslik va ilohiylikni inkor etuvchi boshqa ratsionalistik nazariyalar tashkil etadi.

IV. YOZISH MAQSADI VA MAVZU

Iso uni chaqirganida, Matto hali yosh yigit edi. Kelib chiqishi yahudiy va kasbi soliqchi bo‘lgan bu odam, Isoga ergashish uchun hamma narsadan voz kechgan. Uning ko‘plab mukofotlaridan biri o‘n ikki havoriy safiga qo‘shilish edi. Yana biri esa biz birinchi Injil deb biladigan asarning muallifi etib saylanishi edi. Odatda Matto va Leviy bir shaxs deb hisoblanadi (Mark 2:14; Luqo 5:27).

Matto o‘z Injilida Isoni Isroilning uzoq kutilgan Masihi, Dovud taxtiga yagona qonuniy da’vogar ekanligini ko‘rsatishni maqsad qilgan.

Kitob Masihning hayoti haqida to‘liq hikoya qilishga da’vo qilmaydi. U nasl-nasab va bolalik yillaridan boshlanadi, keyin hikoya Uning o‘ttiz yoshga yaqin bo‘lganida ommaviy xizmatining boshlanishiga o‘tadi. Muqaddas Ruhning yo‘naltirishi ostida, Matto Xaloskorning hayoti va xizmatidan shunday jihatlarni tanlaydiki, ular Uning Xudo tomonidan Moy surtilgani (bu "Masih" yoki "Xristos" degan ma’noni anglatadi) haqida guvohlik beradi. Kitob bizni voqealarning cho‘qqisiga olib boradi: Rabbimiz Isoning azob-uqubatlari, o‘limi, tirilishi va osmonga ko‘tarilishi.

Va bu cho‘qqida, albatta, insonni qutqarishning asosi yotadi.

Shuning uchun ham kitob "Xushxabar" deb nomlangan. Bu nom kitobning gunohkorlarga najot topish yo‘lini ko‘rsatgani uchun emas, balki Masihning fidokorona xizmati orqali bu najotga erishish imkonini berganini tasvirlagani uchun berilgan.

"Xristianlar uchun Muqaddas Kitob sharhlari" o‘z oldiga mukammal yoki texnik jihatdan benuqson bo‘lishni emas, balki Muqaddas Kitob ustida shaxsan mulohaza yuritish va uni o‘rganish istagini uyg‘otishni maqsad qilib qo‘ygan. Eng muhimi, ular o‘quvchining qalbida Shohning qaytishiga kuchli istak uyg‘otishga qaratilgan.

"Hatto men ham, yuragim tobora yonib,

Hatto men ham, shirin umid bilan to‘lib,

Og‘ir xo‘rsinaman, ey Masihim,

Sen qaytib keladigan soat haqida,

Jasoratim so‘nib borar ko‘rganimda

Kelgusi qadam tashlashingning olovli izlarini."

F. U. G. Mayer ("Muqaddas Pavel")

Reja

Shoh Masihning nasl-nasabi va tug‘ilishi (1-bob)

Masih-shohning dastlabki yillari (2-bob)

Masihlik xizmatiga tayyorgarlik va uning boshlanishi (3-4-bob)

Shohlikning tuzilishi (5-7-bob)

Masih yaratgan inoyat va qudrat mo‘jizalari va ularga turlicha munosabat (8:1 - 9:34)

Masihning havoriylari Isroilga yuborilishi (9:35 - 10:42)

Kuchayib borayotgan qarshilik va Masihni rad etish (11−12-boblar)

Isroil tomonidan rad etilgan Shoh yangi, oraliq Shohlik shaklini e’lon qiladi (13-bob)

Masihning bitmas-tuganmas inoyati kuchayib borayotgan dushmanlikka duch kelmoqda (14:1 - 16:12)

Shoh shogirdlarini tayyorlamoqda (16:13 - 17:27)

Shoh shogirdlariga ta’lim bermoqda (18-20-bob)

Shohni taqdim etish va rad qilish (21-23-boblar)

Shohning Zaytun tog‘idagi nutqi (24-25-boblar)

Shohning azob-uqubatlari va o‘limi (26-27-boblar)

Shohning g‘alabasi (28-bob)