Luqo Muqaddas xushxabar: Kirish

MakDonaldning Injil kitobiga o'zbek tilidagi sharhlari

"Mavjud kitoblarning eng go‘zali." (Ernest Renan)

Kirish

I. KANONDAGI ALOHIDA O‘RIN

Mavjud kitoblarning eng go‘zali - bu juda yuqori baho, ayniqsa shubha bilan qarovechi odam tilidan. Shunday bo‘lsa-da, fransuz tanqidchisi Renan Luqo Injilini aynan shunday baholagan. Bu muqaddas yozuvchining ilhomli asarini o‘qiyotgan imonli kishi bu so‘zlarga qanday e’tiroz bildira olardi? Luqo ehtimol Xudoning Kalomini yozish uchun tanlangan yagona g‘ayridin yozuvchidir va bu qisman uning G‘arbdagi yunon-rim madaniyati vorislari uchun o‘ziga xos jozibadorligini tushuntiradi.

Tabib Luqoning o‘ziga xos ifodasi bo‘lmaganda, Rabbimiz Iso va Uning xizmatini ma’naviy jihatdan baholashda ancha kambag‘al bo‘lardik.

U Rabbimizning alohida shaxslarga, hatto kambag‘al va jamiyatdan chetlashtirilganlarga bo‘lgan alohida e’tiborini, faqat yahudiylarga emas, balki barcha insonlarga taklif qilgan sevgisi va najotini ta’kidlaydi. Shuningdek, Luqo hamdu sanoga (1- va 2-boblarda ilk masihiylar madhiyalaridan namunalar keltirganida), ibodatga va Muqaddas Ruhga alohida e’tibor qaratadi.

II. MUALLIFLIK

Antioxiyalik, kasbi shifokor bo‘lgan Luqo uzoq vaqt Pavlusning hamrohi bo‘lgan, boshqa havoriylar bilan ko‘p suhbatlashgan va ikki kitobda ulardan olgan qalblar uchun shifobaxsh dori namunalarini bizga qoldirgan.

Yevseviyning "Cherkov tarixi" asaridagi uchinchi Injilning muallifi haqidagi tashqi guvohlik ilk masihiylikning umumiy rivoyatiga mos keladi.

Iriney uchinchi Injilni Luqo qalamiga mansub deb keng iqtibos keltiradi.

Luqo muallifligini qo‘llab-quvvatlovchi boshqa dastlabki dalillar orasida Yustin Shahid, Gegezipp, Iskandariyalik Kliment va Tertullian bor. Markionning o‘ta bir tomonlama va qisqartirilgan nashrida Luqo Injili bu mashhur bid’atchi qabul qilgan yagona kitobdir. Muratoriy kanoni parchasida uchinchi Injil "Luqoniki" deb ataladi.

Luqo o‘z Injilining davomini yozgan yagona xushxabarchi bo‘lib, aynan shu kitobdan, ya’ni Havoriylarning faoliyatidan Luqo muallifligi eng aniq ko‘rinadi. Havoriylar faoliyatidagi "biz" so‘zi ishlatilgan parchalar yozuvchi shaxsan ishtirok etgan voqealar tasviridir (16:10; 20:5-6; 21:15; 27:1; 28:16; qiyoslang: 2Tim 4:11). Hammani ko‘rib chiqib, faqat Luqoni bu voqealarning barchasida ishtirokchi deb tan olish mumkin. Feofilga bag‘ishlov va yozish uslubidan ko‘rinib turibdiki, Luqo Injili va Havoriylar faoliyati bir muallif qalamiga mansubdir.

Pavlus Luqoni "sevimli tabib" deb ataydi va u haqida yahudiy masihiylaridan alohida gapiradi (Kol 4:14), bu uni Yangi Ahdning yagona g‘ayridin yozuvchisi ekanligini ko‘rsatadi. Luqo Xushxabari va Havoriylarning faoliyati hajmi jihatidan Pavlusning barcha maktublarini qo‘shib hisoblaganda ustun turadi.

Ichki dalillar tashqi hujjatlar va cherkov rivoyatlarini kuchaytiradi. Lug‘at boyligi (ko‘pincha tibbiy atamalarda boshqa Yangi Ahd yozuvchilariga qaraganda aniqroq), yunon tilining adabiy uslubi bilan bir qatorda, yahudiylarning o‘ziga xos xususiyatlari bilan yaxshi va batafsil tanish bo‘lgan madaniyatli g‘ayridin masihiy tabibning muallifligini tasdiqlaydi. Luqoning sanalar va aniq tadqiqotlarga bo‘lgan e’tibori (masalan, 1:1-4; 3:1) uni cherkovning ilk tarixchilari qatoriga qo‘yadi.

III. YOZILISH VAQTI

Xushxabarning yozilish sanasi ehtimol milodiy I asrning 60-yillari boshidir. Ba’zilar uni milodiy 75-85 yillarga (yoki hatto II asrga) bog‘lashadi, bu, hech bo‘lmaganda, Masihning Quddus vayron bo‘lishini aniq bashorat qilganini qisman inkor etish bilan bog‘liq. Shahar milodiy 70-yilda vayron qilingan, shuning uchun Rabbimizning bashorati o‘sha sanadan oldin yozilgan bo‘lishi kerak.

Deyarli hamma Luqo Xushxabari Havoriylar faoliyati kitobidan oldin yozilgan, Havoriylar faoliyati esa taxminan milodiy 63-yilda Pavlusning Rimda bo‘lishi bilan tugagan, degan fikrga qo‘shiladi. Rimdagi katta yong‘in va keyinchalik Neron aybdor deb e’lon qilgan masihiylarning ta’qib qilinishi (milodiy 64-yil), shuningdek, Butrus va Pavlusning azob-uqubatlari, agar bu voqealar allaqachon sodir bo‘lgan bo‘lsa, birinchi cherkov tarixchisi tomonidan e’tiborsiz qoldirilmagan bo‘lardi. Binobarin, eng aniq sana milodiy 61-62 yillardir.

IV. YOZISH MAQSADI VA MAVZU

Yunonlar ilohiy mukammallikka ega bo‘lgan, ayni paytda erkak va ayolning eng yaxshi xususiyatlarini o‘zida mujassamlashtirgan, ammo ularning kamchiliklaridan xoli bo‘lgan insonni izlaganlar. Luqo Masihni - Inson O‘g‘lini xuddi shunday tasvirlaydi: kuchli va shu bilan birga rahm-shafqatli. U Masihning insoniy tabiatini ta’kidlaydi.

Masalan, bu yerda boshqa Injillarga qaraganda Uning ibodat hayotiga ko‘proq e’tibor qaratilgan. Hamdardlik va rahm-shafqat tuyg‘ulari tez-tez tilga olinadi.

Ehtimol, shu sababli bu yerda ayollar va bolalarga alohida o‘rin berilgan. Luqo Injili missionerlik Injili sifatida ham tanilgan.

Bu Injil g‘ayridinlarga qaratilgan bo‘lib, Rabbimiz Iso dunyoning Xaloskori sifatida taqdim etilgan. Va nihoyat, bu Injil shogirdlikka oid qo‘llanmadir. Biz Rabbimizning hayotidagi shogirdlik yo‘lini kuzatamiz va U O‘z izdoshlariga ta’lim berayotganda uning batafsil bayonini eshitamiz. Xususan, biz o‘z bayonimizda aynan shu jihatni kuzatib boramiz. Mukammal Insonning hayotida biz barcha odamlar uchun ideal hayotni yaratadigan unsurlarni topamiz. Uning tengsiz so‘zlarida biz U bizni chorlaydigan Xoch yo‘lini topamiz.

Luqo Injilini o‘rganishga kirishar ekanmiz, keling, Xaloskorning da’vatiga quloq tutaylik, hamma narsani tashlab, Unga ergashaylik. Itoatkorlik ma’naviy bilim olish vositasidir. Muqaddas Kitobning ma’nosi bu yerda tasvirlangan voqealarga chuqurroq kirib borganimizda yanada oydinlashadi va biz uchun qadrliroq bo‘ladi.

Reja

I. So‘zboshi: Luqoning maqsadi va uning usuli (1:1−4)

II. Inson O‘g‘lining va Uning O‘tmishdoshining kelishi (1:5 - 2:52)

III. Inson O‘g‘lining xizmatga tayyorlanishi (3:1 - 4:30)

IV. Inson O‘g‘li O‘z qudratini namoyon etmoqda (4:31 - 5:26)

V. Inson O‘g‘li O‘z xizmatini tushuntirmoqda (5:27 - 6:49)

VI. Inson O‘g‘li O‘z xizmatini kengaytirmoqda (7:1 - 9:50)

VII. Inson O‘g‘liga qarshilik kuchaymoqda (9:51 - 11:54)

VIII. Quddusga yo‘lda ta’lim berish va shifolash (12-16-boblar)

IX. Inson O‘g‘li shogirdlariga yo‘l-yo‘riq ko‘rsatmoqda (17:1 - 19:27)

X. Inson O‘g‘li Quddusda (19:28 - 21:38)

XI. Inson O‘g‘lining azob-uqubatlari va o‘limi (22-23-boblar)

XII. Inson O‘g‘lining g‘alabasi (24-bob)