Mark Muqaddas xushxabar: Kirish

MakDonaldning Injil kitobiga o'zbek tilidagi sharhlari

"Mark Xushxabarida shunday bir tarovatli kuch borki, u xristian kitobxonni o‘ziga maftun etadi va unda o‘z muborak Rabbisiga xizmat qilish istagini uyg‘otadi." (Avgust Van Rin)

Kirish

I. KANONDAGI ALOHIDA O‘RIN

Mark Injili eng qisqa bo‘lishiga va undagi materialning to‘qson foizga yaqini Matto va Luqoda yoki ikkalasida ham uchrashiga qaramay, uning biz uchun zarur bo‘lgan hissasi nimadan iborat?

Avvalo, Markning lo‘nda uslubi va jurnalistik soddaligi uning Injilini xristianlik e’tiqodiga mukammal kirish qiladi. Yangi missionerlik hududlarida Mark Injili ko‘pincha birinchi bo‘lib milliy tillarga tarjima qilinadi.

Biroq, nafaqat rimliklar va ularning zamonaviy izdoshlari uchun ayniqsa maqbul bo‘lgan aniq va jonli uslubi, balki Mark Xushxabarining mazmuni ham uni betakror qiladi.

Mark asosan Matto va Luqo bilan bir xil voqealarga to‘xtalib, ularga bir nechta o‘ziga xos tafsilotlarni qo‘shgan bo‘lsa-da, unda boshqalarda yo‘q rangli tafsilotlar mavjud. Masalan, u Isoning shogirdlariga qanday qaragani, g‘azablangani va Quddusga boradigan yo‘lda ulardan oldinda yurganiga e’tibor qaratadi. Bu tafsilotlar, shubhasiz, uning umrining oxirida birga bo‘lgan Butrusdan olingan. Rivoyatga ko‘ra, ehtimol shunday bo‘lgan ham, Mark Injili aslida Butrusning xotiralaridir. Bu shaxsiy xususiyatdagi tafsilotlarda, voqealar rivojida va kitobning yaqqol haqiqiyligida aks etgan. Ko‘pchilik Mark yalang‘och qochib ketgan yigit bo‘lganiga (14:51) va bu uning kitobdagi kamtarona imzosi ekanligiga ishonadi. (Injillarning sarlavhalari dastlab kitoblarning bir qismi bo‘lmagan.) Rivoyat, chamasi, to‘g‘ri, chunki Yuhanno Mark Quddusda yashagan; agar u qandaydir tarzda Injil bilan bog‘liq bo‘lmaganida, bu kichik epizodni keltirishning hojati yo‘q edi.

II. MUALLIFLIK

Ko‘pchilik mualliflar Cherkovning ikkinchi Injilni Yuhanno Mark yozgan degan dastlabki va yakdil fikrini qabul qiladi. U Quddusdagi Maryamning o‘g‘li bo‘lib, uning uyi masihiylarning yig‘ilish joyi bo‘lgan.

Uning muallifligi haqidagi tashqi dalillar erta davrlarga oid, yetarlicha ishonchli va imperiyaning turli qismlaridan kelgan. Papiy (taxminan milodiy 110-yilda) Yuhanno Oqsoqoldan (ehtimol, havoriy Yuhannodan, boshqa bir ilk shogird bo‘lishi ham mumkin) iqtibos keltiradi. Uning aytishicha, bu Injilni Butrusning hamkori Mark yozgan. Bunda Yustin shahid, Iriney, Tertullian, Kliment Aleksandriyskiy va "Antimark prologi" ham bir fikrda.

Markning muallifligi haqidagi ichki dalillar, garchi keng bo‘lmasa-da, ilk xristianlikning bu umumiy rivoyatiga mos keladi.

Muallif Falastinni, ayniqsa Quddusni yaxshi bilgani ko‘rinib turibdi. (Boloxona haqidagi hikoya boshqa Injillarga qaraganda ko‘proq tafsilotlar bilan ajralib turadi. Voqealar uning bolalik uyida sodir bo‘lgan bo‘lsa, ajablanarli emas!) Injilda oromiy muhiti (Falastin tili), urf-odatlarni tushunish aks etgan, bayon qilish esa voqealarning guvohi bilan yaqin aloqani ko‘rsatadi. Kitobning mazmuni Havoriylar faoliyatining 10-bobidagi Butrusning va’z rejasiga mos keladi.

Mark Injilni Rimda yozgan degan rivoyatni boshqalarga qaraganda ko‘proq lotincha so‘zlar (senturion, ro‘yxat, legion, dinariy, pretoriya kabi so‘zlar) ishlatilgani tasdiqlaydi.

Yangi Ahdda o‘n marta muallifimizning g‘ayriyahudiy (lotincha) ismi Mark va uch marta yahudiy-g‘ayriyahudiy qo‘shma ismi Yuhanno Mark tilga olingan.

Mark - xizmatkor yoki yordamchi: avval Pavlusning, keyin amakivachchasi Barnaboning va ishonchli rivoyatga ko‘ra, Butrus vafotigacha uning ham - Mukammal Xizmatkor haqidagi Injilni yozish uchun eng mos odam edi.

III. YOZILISH VAQTI

Mark Xushxabarining yozilgan vaqti hatto konservativ, Injilga ishonuvchi olimlar tomonidan ham muhokama qilinadi. Aniq sanani aytish imkonsiz, lekin baribir vaqt ko‘rsatilgan - Quddus vayron qilinishidan oldin.

Rivoyat Mark Butrusning Rabbimiz hayoti haqidagi va’zini havoriy vafotidan oldin (64-68-yilgacha) yoki u ketganidan keyin yozib olganligi haqidagi fikrga ham bo‘linadi.

Xususan, agar Markning Xushxabari, bugungi kunda ko‘pchilik olimlar ta’kidlayotganidek, yozilgan ilk Xushxabar bo‘lsa, unda Luqo Markning materialidan foydalana olishi uchun uning yozilgan sanasi oldinroq bo‘lishi kerak.

Ba’zi olimlar Mark Xushxabarini 50-yillarning boshlariga to‘g‘ri keladi deb hisoblaydi, ammo 57-60-yillarga to‘g‘ri kelishi ehtimolga yaqinroq.

IV. YOZISH MAQSADI VA MAVZU

Ushbu Injilda Xudoning Mukammal Xizmatkori, Rabbimiz Iso Masih haqida ajoyib hikoya keltirilgan; osmondagi O‘z shon-shuhratining tashqi ulug‘vorligidan voz kechib, yer yuzida qul qiyofasini qabul qilgan Zot haqidagi hikoya (Flp 2:7). Bu "...O‘ziga xizmat qildirishga emas, balki xizmat qilishga va ko‘pchilikni qutqarish uchun jonini fido qilishga kelgan" Zot (Mk 10:45) haqidagi misli ko‘rilmagan hikoyadir.

Agar bu Mukammal Xizmatkor o‘z ixtiyori bilan qullik libosini beliga bog‘lab, odamlarga Xizmatkor bo‘lgan Xudo O‘g‘lidan boshqa hech kim emasligini eslasak, Injil biz uchun abadiy nur bo‘lib porlaydi. Bu yerda biz yer yuzida tobe Inson sifatida yashagan Xudoning O‘g‘lini ko‘ramiz.

U nimani qilmasin, barchasi Otasining irodasiga to‘la muvofiq kelar, Uning qudratli ishlari esa Muqaddas Ruhning kuchi bilan amalga oshirilar edi.

Muallif Yuhanno-Mark Rabbimizning xizmatkori edi; u yaxshi boshlagan, ma’lum darajada tanazzulga uchragan (Havoriylar 15:38), ammo keyinchalik xizmat uchun foydali bo‘lishga qayta tiklangan (2 Tim 4:11).

Markning uslubi tez, g‘ayratli va ixcham. U Rabbimizning so‘zlariga emas, ko‘proq ishlariga e’tibor qaratadi; bu uning o‘n to‘qqizta mo‘jiza va atigi to‘rtta masalni keltirgani bilan tasdiqlanadi.

Ushbu Injilni o‘rganishda biz uchta savolga javob topishga intilamiz:

1. U nima haqida so‘zlaydi?

2. U nimani anglatadi?

3. Unda men uchun qanday saboq bor?

Rabbimizning haqiqiy va sadoqatli xizmatkori bo‘lishni istagan har bir kishi uchun bu Injil qimmatli xizmat qo‘llanmasiga aylanishi lozim.

Reja

I. Xizmatkorni tayyorlash (1:1−13)

II. Xizmatkorning Jaliladagi dastlabki xizmati (1:14 — 3:12)

III. Xizmatkorning shogirdlarini chaqirishi va ularga ta’lim berishi (3:13 — 8:38)

IV. Xizmatkorning Quddusga sayohati (9−10-boblar)

V. Xizmatkorning Quddusdagi xizmati (11−12-boblar)

VI. Xizmatkorning Zaytun tog‘idagi nutqi (13-bob)

VII. Xizmatkorning azob-uqubatlari va o‘limi (14−15-boblar)

VIII. Xizmatkorning g‘alabasi (16-bob)