1 Iso Ma’baddan chiqib ketayotganda shogirdlaridan biri: — Ustoz, qarang, naqadar ulkan toshlar, naqadar hashamatli binolar! — dedi.
2 Iso unga: — Bu hashamatli binolarni ko‘ryapsanmi? Bularning hammasi shunchalik vayron bo‘ladiki, tosh ustida turgan tosh qolmaydi, — dedi.
3 Iso Zaytun tog‘ida, Ma’badning ro‘parasida o‘tirgan vaqtda Butrus, Yoqub, Yuhanno va Idris Undan alohida so‘radilar:
4 - Bizga ayting–chi, bu aytganlaringiz qachon yuz beradi? Tez orada sodir bo‘lishini nimadan bilsak bo‘ladi?
5 Iso ularga shunday javob berdi: “Ehtiyot bo‘linglar, hech kim sizlarni yo‘ldan ozdirmasin!
6 Ko‘p kishilar o‘zlarini Mening nomim bilan atab: “Men O‘shaman”, — deb ko‘plarni yo‘ldan ozdiradilar.
7 Sizlar urush sadolarini va uzoqdan kelgan urush xabarlarini eshitganingizda, cho‘chimanglar. Bular albatta sodir bo‘ladi, ammo bu hali oxiri degani emas.
8 Xalq xalqqa qarshi, shohlik shohlikka qarshi ko‘tariladi. Ayrim joylarda zilzilalar, qahatchiliklar bo‘ladi. Bu hodisalar esa bamisoli to‘lg‘oqning boshlanishidir.
9 Sizlar esa o‘zingizga ehtiyot bo‘linglar. Chunki sizlarni mahkamalarga topshirib, sinagogalarda uradilar. Men tufayli sizlarni hokimlar va shohlar huzurida turg‘izib qo‘yadilar, sizlar esa Mening shohidlarim bo‘lasizlar.
10 Ammo oxirat kelishidan oldin, Xushxabar hamma xalqlarga e’lon qilinishi lozim.
11 Sizlarni qo‘lga olib, mahkamaga topshirganlarda, nima aytamiz, deb oldindan xavotir olmanglar. O‘sha soatda sizlarga nima berilsa, o‘shani aytinglar. Chunki o‘shanda sizlar emas, balki Muqaddas Ruh gapiradi.
12 Aka ukasini, ota bolasini o‘limga topshiradi. Bolalar o‘z ota–onalariga qarshi chiqib, ularni o‘ldirtiradilar.
13 Mening nomim tufayli hamma sizlardan nafratlanadi. Lekin oxirigacha bardosh bergan najot topadi.”
14 Ko‘p harom–xarish ishlarga sabab bo‘ladigan makruh bir narsaning man etilgan joyga o‘rnatilganini ko‘rganingizda (o‘qigan tushunib olsin!), Yahudiyada bo‘lganlar tog‘larga qochishsin.
15 Tomning ustida bo‘lganlar pastga tushib, uyidan biron narsa olib kelish uchun uyiga kirishmasin.
16 Dalada bo‘lganlar esa to‘nini olgani qaytib kelmasin.
17 U kunlarda homilador va emizikli ayollarning holiga voy!
18 Qochishingiz qishga to‘g‘ri kelmasligi uchun iltijo qilinglar.
19 Chunki o‘sha kunlarda shunday azob–uqubatlar bo‘ladiki, Xudo dunyoni yaratganidan to hozirgacha bunday bo‘lmagan va qaytib sodir bo‘lmaydi.
20 Agar Egamiz o‘sha kunlarni qisqartirmaganda edi, hech bir jonzot omon qolmas edi. Lekin Xudo tanlagan odamlari uchungina o‘sha kunlarni qisqartiradi.
21 Agar o‘shanda kimdir sizlarga: “Masih mana bu yerda” yoki: “Ana u yerda”, — deb aytsa, ishonmanglar.
22 Chunki soxta masihlar va soxta payg‘ambarlar paydo bo‘lib, iloji bo‘lsa, tanlangan odamlarni yo‘ldan ozdirish uchun alomatu mo‘jizalar ko‘rsatadilar.
23 Sizlar esa ehtiyot bo‘linglar. Men hammasini sizlarga oldindan aytib qo‘ydim.
24 Ammo o‘sha kunlarda, azob–uqubatlardan keyin Quyosh qorayadi, oyning nuri so‘nadi.
25 Osmondan yulduzlar qulab tushadi, Samoviy kuchlar larzaga keladi.
26 Shunda hamma odam Inson O‘g‘lini ko‘radi. Inson O‘g‘li buyuk qudrat va ulug‘vorlikka burkanib, bulutlarda keladi.
27 U farishtalarini yerning to‘rt tomoniga yuborib, dunyoning bir burchagidan boshqa burchagigacha tanlagan odamlarini to‘plab oladi.”
28 “Anjir daraxtidan saboq olinglar: uning shoxlari ko‘karib barg chiqarayotganda, yoz yaqinlashganini bilasizlar.
29 Shu singari, mana bu voqealar sodir bo‘lganda, bilingki, o‘sha vaqt yaqinlashib qolgan, ostonangizga yetgan.
30 Sizlarga chinini aytayin: bu nasl o‘tmasdanoq, bularning hammasi sodir bo‘ladi.
31 Yeru osmon yo‘q bo‘lib ketadi, ammo Mening so‘zlarim kuchda qoladi.
32 O‘sha kun yoki soat haqida Otamdan boshqa hech kim bilmaydi. O‘g‘il ham, osmondagi farishtalar ham bilmaydilar.
33 Ehtiyot bo‘lib, hushyor turinglar, chunki o‘sha vaqt–soat qachon kelishini sizlar bilmaysizlar.
34 Bu xuddi safarga jo‘nagan uy egasiga o‘xshaydi. U o‘z uy–ro‘zg‘orini xizmatkorlariga topshirib, har biriga vazifa berib, darvozabonga hushyor bo‘lib turishni buyurib, jo‘nab ketadi.
35 Xuddi shu singari, sizlar ham hushyor bo‘lib turinglar. Chunki uy egasi qachon kelishini — kechqurunmi, yarim tundami, xo‘rozlar qichqirgandami yoki ertalabmi — sizlar bilmaysizlar.
36 Tag‘in U nogahon kelib, sizlarni uxlab yotgan holda ko‘rmasin!
37 Sizlarga aytganimni hammaga aytaman: hushyor bo‘linglar!”
Mark Muqaddas xushxabar: 13 Bob
MakDonaldning Injil kitobiga o'zbek tilidagi sharhlari
VI. ZAYTUN TOG‘IDAGI XIZMATKORNING NUTQI (13-bob)
A. Iso ibodatxonaning vayron bo‘lishini bashorat qiladi (13:1−2)
13:1 Rabbimiz Iso Masih o‘limidan oldin so‘nggi marta ibodatxonadan tashqariga chiqqanida, shogirdlaridan biri Uning e’tiborini ibodatxona va atrofdagi me’morchilikning ulug‘vorligiga qaratishga urindi. Shogirdlarning diqqati ulkan toshlardan qurilgan inshootlarning me’morchilik yutuqlariga qaratilgandi.
13:2 Najotkor bularning barchasi tez orada vayron bo‘lishini aytdi. Milodiy 70-yilda Rim qo‘shinlari Quddusga bostirib kirganda, bu yerda tosh ustida tosh qolmaydi. Nega endi o‘tkinchi narsalarga berilib ketish kerak?
B. Qayg‘ularning boshlanishi (13:3−8)
Zaytun tog‘idagi nutqida Rabbimiz shogirdlarining e’tiborini muhimroq voqealarga qaratdi. Ba’zi bashoratlar milodiy 70-yilda Quddusning vayron bo‘lishiga taalluqli bo‘lsa-da, ularning ko‘pchiligi keyinroq, ya’ni azob-uqubatlar davri va Masihning qudrat hamda ulug‘vorlik bilan qaytib kelishi bilan bog‘liq. Barcha davrlardagi imonlilarga taalluqli bo‘lgan masihiylarning shiori quyidagicha bo‘lishi kerak: (1) ehtiyot bo‘ling (5, 23, 33-oyatlar), (2) vahimaga tushmang (7-oyat), (3) oxirigacha bardosh bering (13-oyat), (4) ibodat qiling (18, 33-oyatlar), (5) sergak bo‘ling (9, 33, 35, 37-oyatlar).
13:3−4 Nutq Butrus, Yoqub, Yuhanno va Andreyning savoli bilan boshlandi. Ibodatxona qachon vayron qilinadi va bashorat qilingan voqeadan oldin qanday belgi bo‘ladi? Rabbimizning javobi buyuk azob-uqubat davrida, Uning ikkinchi kelishi arafasida sodir bo‘ladigan keyingi ibodatxonaning vayron bo‘lishi haqida edi.
13:5−6 Birinchidan, ular hech kim ularni o‘zini Masih deb ishontirmasligi uchun ehtiyot bo‘lishlari kerak. Ko‘plab soxta masihlar paydo bo‘ladi, bu har birida o‘ziga xos dajjoli bo‘lgan ko‘plab yangi oqimlarning paydo bo‘lishi bilan tasdiqlanadi.
13:7−8 Ikkinchidan, urushlar va harbiy mish-mishlarni oxirzamon alomati deb tushunmaslik kerak. Butun oraliq davr mobaynida xalqlar orasida nizolar bo‘lib turadi. Bundan tashqari, tabiatda katta ofatlar - zilzilalar, ochliklar, to‘polonlar yuz beradi. Bular tug‘ruq oldidan bo‘ladigan dardlardir, misli ko‘rilmagan azob-uqubatlar davri kelayotganidan darak beradi.
D. Shogirdlarning ta’qib qilinishi (13:9−13)
13:9 Uchinchidan, Rabbimiz U haqda tinmay guvohlik beradiganlarni og‘ir sinovlar kutayotganini bashorat qildi. Ular diniy va fuqarolik sudlariga tortiladi. Garchi bu oyat masihiylar guvohlik bergan barcha davrlarga taalluqli bo‘lsa-da, u Masihning hukmronligi arafasida yer yuzidagi barcha xalqlarga Shohlik haqidagi Xushxabarni yetkazadigan 140 000 imonli yahudiyning xizmatiga alohida ishora qilmoqda.
13:10 Injil Masihning kelishidan oldin butun dunyoga yetkazilishi kerak, deb o‘rgatishda bu oyatga tayanmaslik kerak. Xudoning Kalomi butun dunyoga yetkazilishi kerak va ehtimol shunday bo‘ladi ham. Ammo uni albatta va’z qilish kerak deyish, Muqaddas Kitobda ko‘rsatilmagan narsani e’lon qilish demakdir. Bu bashorat Iso Masih O‘z azizlari uchun kelgunicha amalga oshmasligi mumkin; U istalgan paytda kelishi mumkin!
13:11 Rabbimiz Uning nomi uchun ta’qib qilinadigan imonlilar himoya paytida Xudodan yordam olishlarini va’da qilgan. Ular o‘z dalillarini oldindan o‘ylab ko‘rishlari shart emas; bunga vaqtlari bo‘lmasligi ham mumkin. Muqaddas Ruh ularga kerakli so‘zlarni beradi. Bu va’dani bugungi kunda va’z va Xushxabarga tayyorgarlik ko‘rmaslik uchun bahona sifatida ishlatib bo‘lmaydi; bu og‘ir damlardan g‘ayritabiiy yordamning kafolatidir. Bu shahidlar uchun va’da, xizmatkorlar uchun emas!
13:12−13 Qayg‘uli kunlarning yana bir belgisi: Najotkorga sodiq bo‘lganlarning tez-tez sotqinlikka uchrashi. Oila a’zolari imonli qarindoshlari ustidan chaqimchilik qiladi. Butun dunyoni masihiylikka qarshi tuyg‘ularning ulkan to‘lqini qamrab oladi. Rabbimiz Iso Masihga sodiq qolish uchun mardlik kerak bo‘ladi; oxirigacha bardosh bergan esa najot topadi. Bu uning chidami evaziga abadiy najot topishini anglatmaydi; bu Xushxabar xabarini noto‘g‘ri talqin qilish bo‘lardi. Bu buyuk azob-uqubat paytida sodiq masihiylar jismoniy o‘limdan qutuladi, degan ma’noni ham anglatmaydi, chunki ko‘pchilik o‘z guvohligi uchun jonini berishi haqida yozilgan. Bu ehtimol shuni anglatadiki, oxirigacha bardosh berish haqiqiy najotning isboti bo‘ladi, ya’ni chindan ham najot topganlarni tavsiflaydi.
E. Buyuk azob-uqubat (13:14−23)
13:14−18 14-oyat azob-uqubatlar davrining o‘rtasi, buyuk azob-uqubatning boshlanishini ko‘rsatadi. Buni Doniyor 9:27 dagi so‘zlar bilan solishtirsak tushunamiz. O‘sha paytda Quddus ibodatxonasida jirkanch but o‘rnatiladi. Odamlarni o‘lim xavfi ostida unga sig‘inishga majbur qilishadi. Albatta, haqiqiy imonlilar bundan bosh tortadi.
Bu butning o‘rnatilishi buyuk ta’qibning boshlanishi uchun signal bo‘ladi. Muqaddas Kitobni o‘qiganlar va unga ishonganlar Yahudiyadan qochish vaqti kelganini bilishadi. Hatto shaxsiy buyumlarini yig‘ishtirishga ham vaqtlari bo‘lmaydi. Ayniqsa, homilador ayollar va emizikli onalar qiyin ahvolga tushib qoladi. Agar qochish qishda sodir bo‘lsa, xavf-xatarlar yanada ko‘payadi.
13:19 Bu o‘tmishda hech qachon sodir bo‘lmagan va kelajakda ham takrorlanmaydigan buyuk qayg‘u davri bo‘ladi. Bu buyuk qayg‘udir. Rabbimiz Iso Masih bu yerda barcha davrlardagi imonlilar duch keladigan oddiy qayg‘ular haqida gapirayotgani yo‘q. Bu o‘ta chuqur ofat davridir.
E’tibor bering, qayg‘u asosan yahudiylarga taalluqli bo‘ladi. Biz ibodatxona (14-oyat, Matto 24:15 bilan solishtiring) va Yahudiya (14-oyat) haqida o‘qiymiz. Bu Yoqub uchun musibatli vaqtdir (Yeremiyo 30:7). Bu yerda jamoat ko‘rinmaydi. U Rabbimiz kuni boshlanishidan oldin osmonga ko‘tariladi (1 Salonikaliklarga 4:13-18; qiyoslang 1 Salonikaliklarga 5:1-3).
13:20 O‘sha kunlarda dunyoga Xudoning g‘azab kosalari quyiladi. Bu kunlar ofat, tartibsizlik va qon to‘kilish kunlari bo‘ladi. Aslida, qotilliklar shunchalik ko‘p bo‘ladiki, Xudo g‘ayritabiiy tarzda kunning davomiyligini qisqartiradi; aks holda hech kim omon qolmas edi.
13:21-22 Buyuk qayg‘u davri yana soxta masihlarning paydo bo‘lishiga guvoh bo‘ladi. Odamlar shunchalik umidsizlikka tushadilarki, ularga xavfsizlik va’da qilgan har kimga murojaat qilishadi. Ammo imonlilar shuni esda tutishlari kerakki, Masih jim yoki ogohlantirishsiz paydo bo‘lmaydi. Hatto bu soxta masihlar g‘ayritabiiy mo‘jizalar ko‘rsatsalar ham (shunday qilishadi), tanlanganlar aldanmaydilar. Ular bu mo‘jizalar shayton tomonidan ilhomlantirilganini tushunishadi. Mo‘jizalar albatta ilohiy kelib chiqishga ega bo‘lishi shart emas. Bular tabiatning ma’lum qonunlaridan g‘ayrioddiy chetga chiqishlardir, ammo ular shayton, farishtalar va jinlarning ishi bo‘lishi mumkin. Gunoh odami mo‘jizalar ko‘rsatish uchun shaytondan kuch oladi (2 Salonikaliklarga 2:9).
13:23 Shuning uchun imonlilar hushyor bo‘lishlari va ogohlantirishni yodda tutishlari kerak.
F. Ikkinchi kelish (13:24-27)
13:24-25 O‘sha qayg‘udan keyin osmonda dahshatli o‘zgarishlar sodir bo‘ladi. Yer yuzini kechayu kunduz zulmat qoplaydi.
Yulduzlar osmondan tushadi va samoviy kuchlar larzaga keladi (osmon jismlarini orbitada ushlab turuvchi kuchlar).
13:26-27 So‘ngra vahimaga tushgan odamlar Inson O‘g‘lining yerga qaytayotganini ko‘rishadi, bu safar oddiy Nosiralik emas, balki shon-shuhratli G‘olib sifatida. U son-sanoqsiz farishtalar va ulug‘langan avliyolar hamrohligida bulutlarda keladi. Bu tasvirlab bo‘lmas qudrat va shon-shuhrat manzarasi bo‘ladi. U farishtalarini yuborib, O‘z tanlaganlarini, ya’ni qayg‘u-alam davrida Uni Rabbim va Najotkorim deb tan olganlarni to‘playdi. Ular dunyoning to‘rt tomonidan - Xitoydan Kolumbiyagacha - Uning yer yuzidagi ajoyib ming yillik saltanatidan bahramand bo‘lish uchun kelishadi. Biroq ayni paytda, Uning dushmanlari ham yo‘q qilinadi.
G. Anjir daraxti haqidagi masal (13:28-31)
13:28 Anjir daraxti Isroil xalqining ramzidir. Iso bu yerda, Uning ikkinchi kelishidan oldin anjir shoxlari barg chiqarishini ko‘rsatgan.
1948-yilda mustaqil Isroil davlati tashkil topdi. Hozir bu mamlakat o‘z hajmiga nisbatan dunyodagi voqealarga beqiyos darajada katta ta’sir ko‘rsatmoqda. Isroil haqida u barg chiqarmoqda deyish mumkin. Meva hali yo‘q; aslida, Masih Uni qabul qilishni xohlaydigan xalq orasiga qaytmaguncha meva bo‘lmaydi.
13:29 Isroil davlatining tashkil topishi va rivojlanishi bizga Podshoh yaqin, eshik oldida ekanligini ko‘rsatadi. (Yunonchada bu holatda faqat "bor" (estin) fe’lining oxiri ega bo‘lib, u kontekstda "U" (Masih) yoki "bu" (bashorat qilingan voqealar) ma’nosini anglatishi mumkin. Bu ikki ma’no o‘xshashdir.) Agar Uning taxtga o‘tirishi yaqin bo‘lsa, Uning jamoat uchun kelishi qanchalik yaqinroq!
13:30 Ko‘pincha bu oyatni shunday tushunishadiki, bu bobda bashorat qilingan hamma narsa Masihni ko‘rgan odamlar hayotligida sodir bo‘ladi. Ammo oyatni bunday talqin qilish noto‘g‘ri, chunki ko‘p voqealar, ayniqsa 24-27-oyatlarda tasvirlangan voqealar o‘sha paytda sodir bo‘lmagan. Boshqalar esa bu oyatni anjir barglari ochilgan paytda yashaydigan avlodga, ya’ni 1948-yilda Isroil davlati tashkil topgan avlod ikkinchi kelishni ko‘radi, deb tushunishadi. Biz uchinchi nuqtai nazarni afzal ko‘ramiz.
"Bu nasl" "bu turdagi odamlar" degan ma’noni anglatishi mumkin. Bizningcha, bu so‘z "yahudiylarning Masihga ishonmaslik va Uni rad etish xususiyatiga ega bo‘lgan avlodi" degan ma’noni anglatadi. Tarix shundan dalolat beradiki, "bu nasl" hali o‘tib ketmagan. Isroil xalqi nafaqat alohida millat sifatida omon qoldi, balki Rabbimiz Iso Masihga nisbatan chuqur ildiz otgan dushmanligini davom ettirdi. Iso bu xalqning milliy xususiyatlari Uning ikkinchi kelishiga qadar o‘zgarmasligini bashorat qilgan.
13:31 Rabbimiz har bir bashoratining mutlaq aniqligini ta’kidlagan. Atmosfera osmoni va yulduzli osmon o‘tib ketadi. Yerning o‘zi yo‘q qilinadi. Biroq Uning aytgan har bir so‘zi amalga oshadi.
H. Kun va soat noma’lum (13:32−37)
13:32 Iso shunday dedi: "O‘sha kunni va soatni hech kim bilmaydi, na samoviy farishtalar, na O‘g‘il, faqat Otaning O‘zi biladi". Ma’lumki, Injil dushmanlari bu oyatni Isoning oddiy inson ekanligini, bilimi cheklangan ekanligini isbotlash uchun ishlatganlar. Shuningdek, samimiy, ammo adashgan imonlilar bu oyatni Iso yer yuziga Inson qiyofasida kelganda O‘zining Ilohiy xususiyatlarini yo‘qotganini ko‘rsatish uchun foydalanishgan.
Bu talqinlarning hech biri to‘g‘ri emas. Iso bir vaqtning o‘zida ham Xudo, ham Inson bo‘lgan va shunday bo‘lib qolmoqda. U Ilohiyotning barcha xususiyatlariga va mukammal Insonning barcha sifatlariga ega bo‘lgan.
To‘g‘ri, Uning Ilohiyligi jismoniy tanada yashiringan edi. Biroq, U shunday bo‘lishiga qaramay, mavjud edi. U hech qachon, hatto bir lahza ham to‘liq Xudo bo‘lishdan to‘xtamagan.
Shunday ekan, U O‘zining ikkinchi kelishi vaqtini bilmaydi, deb qanday aytish mumkin? Bizningcha, bu savolning kaliti Yuhannoda (15:15) berilgan:
"...chunki qul xo‘jayini nima qilayotganini bilmaydi". Mukammal Xizmatkor sifatida, Rabbimiz O‘z kelishi vaqtini bilmasdi (Yuh 12:50; Yuh 17:8). Xudo sifatida U, albatta, buni bilardi. Ammo Xizmatkor sifatida, boshqalarga oshkor qilmaslik uchun, Unga buni bilish berilmagan edi. Jeyms G. Bruks buni shunday tushuntiradi:
"Bu Rabbimizning Ilohiy hamma narsani bilishini inkor etish emas, balki insoniyatni qutqarish ishini bajarishda ’Ota O‘z hokimiyatida belgilagan vaqt va muddatlarni bilish’ Uning vazifasi emasligini tasdiqlashdir (Hav 1:7). Iso yana kelishini bilardi va ko‘pincha O‘zining ikkinchi kelishi haqida gapirardi, ammo qaytish sanasini belgilash Uning O‘g‘il sifatidagi xizmatiga kirmasdi va shuning uchun U bu masalani O‘z izdoshlariga doimiy kutish va istak obyekti sifatida qoldirishi mumkin edi". (James H. Brookes, "Men Kelmoqdaman", 40-bet.)
13:33−37 Ushbu bob Rabbimizning qaytishini yodda tutib, hushyor bo‘lish va ibodat qilish zarurligi haqidagi nasihat bilan yakunlanadi. Belgilangan vaqtni bilmasligimiz bizni doimo hushyor holatda saqlashi kerak.
Bunday vaziyat kundalik hayotda ham uchraydi. Bir odam uzoq safarga ketadi. U xizmatkorlariga ko‘rsatmalar berib, qorovulga uning qaytishini kutib turishni buyuradi. Iso O‘zini yo‘lga chiqqan odamga o‘xshatdi. U tunning istalgan paytida qaytib kelishi mumkin. U tungi qorovul bo‘lib xizmat qilayotgan odamlarini uxlab yotgan holda topmasligi kerak. Shuning uchun U butun xalqiga: "Hushyor bo‘linglar!" degan so‘zni qoldirgan.