Рик Жойнер. Ҳаётдаги етакчилик ва ижодий салоҳият - (19-боб) Ўзбек тилида
Hayotdagi yetakchilik va ijodiy salohiyat (Rik Joyner) O‘zbek tilida Audiokitob
МУНДАРИЖА
Муқаддима
1-боб. Ҳокимиятнинг асоси
2-боб. Ҳаракат кучи
3-боб. Ютуқлар
4-боб. Муваффақиятнинг бешта қоидасини ривожлантириш
5-боб. Оддий муваффақият
6-боб. Хандақлардаги урушнинг тугаши
7-боб. Мақсадингизни аниқлаш
8-боб. Дунёни ўзгартирадиган етакчилик
9-боб. «Титаник» синдроми
10-боб. Келажакни ўрганиш
11-боб. Келажакни яратинг
12-боб. Йўлбошчиликни ривожлантиринг
13-боб. Феъл-атвор, ирода, донолик
14-боб. Тарихнинг йўлини ўзгартирган жасорат
15-боб. Муваффақиятли бошқарув учун зарур бўлган бешта тамойил
16-боб. Маҳсулот
17-боб. Маъмурият
18-боб. Маркетинг
19-боб. Захиралар
20-боб. Вақтни танлаш
19-БОБ
МАНБАЛАР
Сиз ажойиб маҳсулот, ажойиб маъмурият, ажойиб маркетинг, тўғри вақт ҳисобини амалга оширишингиз мумкин, лекин манбаларнинг етишмаслиги сизнинг корхонангизни муваффақиятсизликка олиб келиши мумкин. Манба пул ва ишлаб чиқариш учун зарур бўлган турли материаллар киради.
Пул – ҳар қандай корхонанинг ажралмас қисмидир. Уларсиз ҳеч нарсага эриша олмайсиз ёки агар улар етарли бўлмаса, жуда оз нарсага эришасиз. Маблағнинг етишмаслиги – Америка бизнеси муваффақиятсизликка учраганининг биринчи сабаби.
Бизнесни бошлаш учун маблағ олишнинг баъзи осон йўллари ҳалокат уруғи бўлиши мумкинлигини билишингиз керак. Ҳар бир бизнес пул топиш учун яратилади. Агар сиз тадбиркор бўлсангиз, бу сизнинг биринчи рақамли вазифангиз. Корхонангиз қандай бўлишидан қатъи назар, манбалар – сизнинг асосий ташвишингиздир. Бу бобда биз ушбу вазиятни ўзгартириш учун оқилона ва амалга оширилиши мумкин бўлган режани таклиф қиламиз. Агар сиз унга амал қилсангиз, энг катта муаммоингизни энг кичик ташвишга айлантира оласиз, кучингизни эса янада катта ва мустаҳкам натижаларга олиб келадиган бошқа ишларга йўналтиришингиз мумкин.
Қон томирлари
Сизнинг манбаларингиз, яъни захираларингиз – корхонангизнинг ҳаётий даражада муҳим асосидир. Агар қон (молия) оқмаса, бошқа барча компонентлар заифлашади. Агар молия оқими чекланган бўлса, корхона доимо юрак хуружи ёқасида бўлади. Агар сиз ёмон манбадан «қон қуйдирсангиз», у сизни касал қилиши ёки ҳатто ўлдириши мумкин.
Сиз худди ўзингизнинг қонингиз ва қон айланиш тизимингиз каби капитал оқими келиб тушишига эътибор қилишингиз керак. Агар сизда етарли даромад бўлмаса ва барчаси ишлаши учун ҳақиқий режангиз бўлмаса, корхона очмаслигингиз керак. Бошқа томондан, сизнинг режангиз оптимистик башоратларга асосланмаслиги керак. Бизнесда баъзи вазиятларда оптимист бўлишингиз керак, лекин бу ўша вазият эмас.
Фойдали профессионаллар
Банкирлар корхонангизни режасини тузишда ёрдам беришлари мумкин, лекин банкирлар одатда бизнесни яхши тушунмасликларини эсдан чиқармаслик керак. Агар бу нарса уларнинг қўлидан келса, улар банкларда эмас, бизнесда ишлашарди. Аммо банкирлар жуда муҳим нарсани – корхонангиздаги қон (капитал) оқимини қандай ушлаб туришни жуда яхши билишади. Ва шунга қарамай, банкирларнинг ортиқча ёрдамидан эҳтиёт бўлинг, бизнесни ўзингиз бошқаришга ҳаракат қилинг. Банкирларингизга бизнесингизни сизнинг ўрнингизга бошқаришига йўл қўйманг.
Ҳисобчи (бухгалтер)лар сизнинг корхонангиз учун мустаҳкам молиявий режани тузишда катта ёрдам бериши мумкин, аммо уларнинг ҳаммаси ҳам бизнесни тушунмайди. Ва шунга қарамай, корхонада улар ҳам керак. Улар сизнинг корхонангизнинг соғлиғини назорат қилишга ёрдам бериши мумкин. Шундай бўлса-да, ҳисобчилар бизнесингизни бошқаришига йўл қўймаслигингиз керак.
Худди шундай, кам сонли адвокатлар бизнесни ҳақиқатан ҳам тушунадилар, уларнинг билимлари жуда фойдали бўлиши мумкин. Лекин уларга ҳам корхонани бошқаришга рухсат бермаслик керак.
Бу мутахассисларнинг барчаси, худди шифокорлар каби, сизнинг бизнесингиз учун керакли текширувларни ўтказиши ва соғлом турмуш тарзи йўлида қолишингизга ёрдам бериши мумкин. Айтганимиздек, бу мутахассисларнинг баъзилари бизнесни ва ҳатто сизнинг бизнесингизни ҳам тушунишлари мумкин, аммо жуда камдан-кам ҳолларда. Кўпинча, улар шунчаки бизнесни яхши биламан деб ўйлашади, чунки улар у билан чамбарчас боғлиқ, лекин аслида улар бу ҳақда ҳеч нарсани тушунишмайди. «Душманнинг ўпичидан дўстнинг зарбаси афзал» деган мақол бор. Банкирингиз ва ҳисобчингиз билан кўп учрашувлар режангиз учун ёмон якунланиши мумкин, аммо бу дўстларингизнинг зарбалари сизни ҳалокатли мағлубиятдан қутқариши мумкин.
Шу билан бирга, агар сиз ушбу мутахассислар каби консерватив бўлсангиз, корхонангизнинг етакчиси бўла олмайсиз. Агар сиз ўта консерватив бўлсангиз, муваффақият қозонишингиз даргумон. Хавфсиз корхона камдан-кам ҳолларда катта муваффақиятларга эришади. Адвокатларингиз боришингиз керак бўлган йўналишга тўсқинлик қилмаслиги керак. Аммо агар сиз уларни тингласангиз, сиз кўра олмайдиган хавфдан қочишингиз мумкин. Нотаниш сувларда ҳаракат қилиш учун сизни кутаётган хавф-хатарлардан хабардор бўлишингиз керак.
Кўп тарқалган хатолар
Капитал масаласини битта бобда батафсил кўриб чиқишнинг иложи йўқ. Бу ерда биз корхона фаолиятига тегишли бўлган бир нечта кенг тарқалган хатолар ёки ўтказиб юборилган имкониятларга эътибор қаратамиз.
Кўп ҳолларда, 1-рақамли хато бу «бухгалтерия ҳисоби»ни туза олмаслик ва аниқлай олмаслик деб ҳисобланади. «Бухгалтерия ҳисоби» бу ҳолда «захираларингизни ҳисобга олиш» деган маънони англатади. Агар сиз уларни тўғри ҳисоблай олмасангиз, қон кетиши муқаррар. Тўхтовсиз қон кетиши ҳар бир одамни заифлаштиргани ва охир-оқибат ўлимга олиб келгани каби, тўғри ҳисоб-китоб тамойилларидан фойдаланмаслик сизнинг бизнесингизга ҳам таъсир қилади - ўлимга олиб келади.
Бухгалтерия ҳисоби тамойилларидан фойдаланиш бутун ташкилотингизнинг мустаҳкамланишига олиб келади. Ушбу тамойиллар сиз учун янги тушунчалар ва самарали бошқарув стратегияларини очиб беради. Мухтасар қилиб айтганда, бухгалтерия ҳисоби корхона ишини режалаштириш ва ташкил этишга ёрдам беради. Бу эса корхонангизнинг ишини билишингизни ва ҳар қандай муаммони ҳал қилишга тайёр эканлигингизни, шунингдек, тезроқ ҳаракат қилаётганлигингиз ва дуч келган ҳар қандай имкониятдан фойдаланаётганингизни англатади.
Энг кўп учрайдиган муаммоларни ҳал қилиш умумий ҳисоб-китобни аниқлаш ва тузиш, шунингдек, корхона ишлай бошлашдан олдин унга доимий эътибор беришдан иборат. Аксарият тадбиркорлар концепцияга асосланади. Бу майда тафсилотлар зериктириб қўядиган ва улар билан шуғулланишни ёқтирмайдиган хаёлпарастлардир.
Аммо тўғри ҳисоблаш ўз-ўзини тарбиялаш ва доимий эътиборни талаб қилади. Сиз ўз-ўзингизни қатъий тарбиялашингиз керак.
Тадбиркорларнинг иккинчи эҳтимолий хатоси, бу – жуда катта молиявий қарзга боғлиқлик. Агар сиз 10% қарз олган бўлсангиз, фоизларни тўлаш учун сиз 10% қўшимча даромад олишингиз керак бўлади. Қарз баъзан ягона муқобил бўлади, лекин унга, албатта, фоиз жуда юқори бўлмаса, охирги чора сифатида кўриб чиқилиши керак.
Уни қандай тузатиш мумкин? Сиз олдингизга муҳим мақсад қўйишингиз керак – қарзлардан холи бўлиш. Ўз корхонангизни очаётганда, хусусий капитал, чекланган шериклик ва бошқа шу каби имкониятларни кўриб чиқинг. Буларнинг барчаси ижобий ва салбий томонларга эга, аммо энг салбий томонлари ҳам қарз олгандан яхшироқ.
Агар сиз ўз корхонангизни очиш учун қарзга ботган бўлсангиз, маълум вақт ичида ушбу қарзларни тўлашни мақсадларингиздан биринчисига айлантиринг. Акс ҳолда, бу одатга гиёҳвандлик каби одатланиб қоласиз.
Қарзларингизни имкон қадар тезроқ тўлаш, кутилмаган харажатлар учун захира капиталини яратиш каби осон. Буни қандай амалга ошира оласиз? Бунинг учун ҳисоб-китоб, интизом, матонат ва жасорат талаб этилади. Бу ерда муҳими режани бажариш тезлиги эмас, балки изчиллик ва қатъиятдир. Шундай қилиб, ҳақиқий муддатларни белгиланг. Мана қарздан қутулишнинг оддий ва амалга ошириш мумкин бўлган режасига мисол.
1-қадам. Бошқа қарз олманг. Мавжуд қарзларни қайтаринг. Яна қарз олиш васвасасига бошқа муаммога дучор бўлиш деб қараш керак. Сиз ўзингизни охирги марта пул олишга ишонтира оласиз, лекин яна олганингиздан сўнг кейинги сафар ўзингизни тўхтата олмайсиз. Бу қарамлик охир-оқибат корхонангизни йўқ қилади.
Сиз фақат шу йўл бор ва ҳамма ҳозир шундай йўл билан бизнес қилмоқда деб ўйлашингиз мумкин. Дарҳақиқат, деярли барча тадбиркорлар шундай қилишади. Ҳозирги кунда бутун бизнес пул билан таъминловчи бўлишга муваффақ бўлган бир нечта одамларга қарам бўлиб қолган. Агар сиз иш бошлаётган бўлсангиз, бундай қарамликка тушиб қолманг. Агар сиз аллақачон унинг ичида бўлсангиз, ундан халос бўлинг.
2-қадам. Захира фондларини яратинг. Фойданинг 1% ини дахлсиз фондга ажратиб қўйинг, пулни фақат корхона мавжудлиги учун хавф мавжуд бўлганда олишингиз мумкин. Дахлсиз фонд етарли захирага эга бўлгач (умумий бюджетнинг уч ёки олти ойлик миқдорида), захира фондига яна 1% қўшинг. Жами даромадингизнинг 2% миқдорида ажратиб боринг. Агар ҳақиқатан ҳам жиддий қийинчиликлар туғилмаса, бу 2% ишлатилмаслик керак. Захирада етарлича маблағ тўплангач (умумий бюджетнинг уч ёки олти ойлик миқдорида), ўша 3% ни (шу жумладан, аллақачон ташкил этилган дахлсиз фонднинг 1% ини) қарз олмаслик учун, зарур бўлганда фойдалана олиш мақсадида корхона фондига ўтказишни бошланг.
Ҳар қандай бизнес, хайрия ташкилоти, жамоат (черков) ёки ҳатто оила захира фондларини яратишда 3% йўқотилганини сезмасдан ҳам, ўз даромадларининг атиги 97% идан фойдаланган ҳолда фаолият юритиши мумкин. Агар буни қила олмасангиз, сиз молиявий фалокат ёқасида яшаётган бўласиз. Ушбу захиралар сизнинг корхонангизнинг юрагига оғирлик қиладиган юқори фоиз ставкалари бўйича қарз олишдан қочишингизга ёрдам беради.
3-қадам. Камроқ миқдор билан яшашни ўрганинг. Захира фондларига инвестициялар ҳажмини ҳар йили 2% га оширишни мақсад қилиб қўйинг. Фақатгина беш йилнинг ичида сиз даромадингизнинг 90% дан камроғига деярли оғриқсиз кун кечиришни ўрганасиз. Иложи бўлса, буни тезроқ бажаринг, аммо молиявий саломатлик учун вақт эмас, балки ҳаракатлар кетма-кетлиги муҳимдир.
4-қадам. Активларингизни тўғри бошқаришни ўрганинг. Пул қийматининг вақт омилидан банклар манфаати учун эмас, балки ўз манфаатингиз учун фойдаланишни ўрганинг. Мисол тариқасида, йиллик даромади 100.000 доллар бўлган кичик корхонанинг захира фондларидан қандай фойдаланишни кўриб чиқайлик. Шунингдек, улар захира фондига йилига 3% ёки 3.000 доллар миқдорида ажратма қилишади. 1-жадвалда бу кичик жамғармаларнинг вақт ўтиши билан турли фоиз ставкаларидаги қиймати кўрсатилган. Агар сизнинг даромадингиз 200.000 доллар бўлса, бу рақамларни икки баробарга оширишингиз керак. Йиллик даромадингиз 1.000.000 доллар бўлса, уларни 10 га кўпайтириш керак.
1-жадвал. Эътибор беринг, жадвал солиқлар ва бошқа харажатларни ўз ичига олмайди.
Пулнинг вақт омилини тушунмайдиганлар учун бу рақамлар ҳаддан ташқари ошириб юборилгандек кўриниши мумкин ёки якуний натижада икки фоиз ставка бандига эга бўлиши мумкин. Банкирлар бу рақамларни яхши билишади, шунинг учун улар шаҳардаги энг катта биноларга эга. Қирқ йил давомида мураккаб фоиз ставкаларидаги атиги 2% фарқ якуний натижада тахминан 100% фарқни англатиши мумкин. Ушбу мисолда 14% ва 16% ўртасидаги фарқ 6.543.891 доллар ёки деярли 100% ни ташкил қилади.
Сармоя қилиш қобилияти
Тўғри сармоя қилиш қобилияти сиз учун уни ишлаб топиш қобилияти каби муҳимдир. Пул ишлаб топишни биладиганларнинг кўпчилиги, одатда, уларни қандай қилиб тўғри сармоя қилишни билишмайди.
Агар сизда депозит гувоҳномаси бор бўлса, унда юқоридаги жадвални кўриб чиқиб, қай тариқа қийинчиликсиз 16% фойда олиш мумкинлиги ҳақида ўйлаб қоласиз. Капитални қўйишнинг кўплаб ишончли усуллари мавжуд (масалан, қўшма фондлар), улар ўртача худди шундай ёки ундан юқори даромад ҳам келтиради.
Ушбу турдаги капитал киритиш усулларининг ишлаш тамойилини тушуниш ва улардан фойдаланишни бошлаш кўп вақт талаб қилмайди ва охир-оқибат, улар сизга корхонани бошқаришдан кўра кўпроқ дивидендлар келтириши мумкин.
Профессионал брокерлар бор ва улар сизга ёрдам бериши мумкин. Аммо ҳеч ким ва ҳеч нарса сизнинг капитал сармоя ва пул воситаларини бошқариш моҳиятини тушунишингиз ўрнини боса олмайди. Агар сиз яхши пул топишни билсангиз ва пулингизни бошқаришга кўп вақтингиз бўлмаса, унда сизга брокер хизматлари керак бўлади. Агар сиз брокер хизматларидан фойдалансангиз, яхши брокерни ёмон брокердан ажрата олишингиз керак, чунки ёмон брокерлар жуда кўп. Пулни бошқариш учун сарфланган вақт сизга пул ишлаш учун сарфланган вақт каби катта дивидендлар келтириши мумкин ва бу катта эҳтимол билан, молиявий аҳволингизга сезиларли даражада таъсир кўрсатиши мумкин.
Вақт ўтиши билан интизом ва изчиллик ҳатто кичик корхонага ҳам ўзини молиялаштиришга имкон беришини осонгина кўриш мумкин. Бу сизнинг асосий мақсадингизга айланиши керак. Бундай молиялаштиришга қанчалик яқинлашсангиз, молиялаштиришингиз шунчалик соғлом бўлади. Кредитларни тўлаш ўрнига, даромадингизнинг катта қисми ўз ҳисобингизда қолади ва меҳнатингиз самарасини сақлайди.
Агар бизнес, жамоат (черков), хизмат ёки давлат тузилмаси оддий, консерватив захира фонди режасини тузиб, ўсишини молиялаштириш учун унга амал қилганида эди, муваффақиятга эриша олган бўлмасмиди? Далил шундан иборатки, Америкада қирқ йилдан бери мавжуд бўлган ўртача катталикдаги жамоат (черков) ўз ўсишини яна молиялаштириши ва эҳтимол янги жамоатлар ва хизматларнинг шаклланишини молиялаштириши учун ҳеч қачон банкка бормаслиги мумкин эди. Қирқ йилдан ортиқ фаолият юритаётган давлат ташкилотларининг аксарияти деярли умуман кредит олиш учун ариза топширмаган бўларди, облигациялар чиқармаган бўларди ва ўз ҳудудларида янги корхоналар яратишга янада самарали ёрдам берган бўларди.
Вақт - пул
Агар 25 ёшида турмуш қурган ёш эр-хотин дарҳол йилига 4.000 доллар (ҳар бири 2.000 доллар)дан жамғаришни бошлашса, нафақага чиқиш вақтида (65 ёш) жамғарилган маблағдан 10% йиллик даромад билан 2.000.000 доллардан ортиқ маблағга эга бўлишади. Агар улар бироз кўпроқ ташаббус кўрсатиб 14% лик ставкага эришсалар, деярли 9.000.000 долларга эга бўлишади. Ва 16% лик ставкада улар 17.000.000 доллардан кўпроқ маблағга эга бўлишади, бу 10% лик ставкадаги маблағдан 15.000.000 долларга кўпроқ.
Ҳар бир оила ўз соф даромадининг 75% идан кўп бўлмаган миқдорда яшашни мақсад қилиши керак. Агар оилангиз йилига 40.000 доллар ишлаб топса, сиз 30.000 долларга яшашга ҳаракат қилишингиз керак. Хизмат пиллапоясида кўтарилганингизда, турмуш даражангизни бир неча йилга кўтармай туринг. Агар сизда бунинг учун қатъият ва интизом бўлса, тез орада сиз хонавайрон бўлмасдан янада юқори турмуш даражасига эришасиз.
Ўрта даражадаги оила қарз бўйича шундай фоизларни тўлайдики, уларнинг умумий миқдори нафақага чиққандан кейин ўзига тўқ кексаликни таъминлаган бўларди. Бир неча йил давомида озгина интизом ва ўзини тута билиш билан бу тенденцияни енгиб ўтиш мумкин – сиз банклар ва бошқа кредиторларга тўлаганингиздан бир неча баравар кўпроқ оласиз. Яна бир бор такрорлаймиз: қарзга – ёмон одатдек қараш керак.
Ақл билан қарз олинг
Қарз олмасдан бизнес бошлаган ишбилармонлар сони жуда камлиги айни ҳақиқатдир. Агар сиз корхона очмоқчи бўлсангиз, албатта, қарз олишингиз керак бўлади.
Бироқ, қарзни - ёмонлик деб ҳисоблаш ва фақат ўта зарур бўлгандагина қарзга пул олиш керак. Муқаддас Китоб ҳақиқатини унутманг: «Қарздор қарз берганнинг қулидир». Бизнинг мақсадимиз имкон қадар тезроқ қулликдан қутулиш бўлиши керак, яъни, қарзларни тўлаш ва улардан қутулиш керак.
Баъзи ҳолларда қарз олиш жуда доно иш бўлади. Мисол учун, кўчмас мулкни сотиб олаётганда, унинг нархи кўтарилишга мойил бўлганда. Ипотека тўловлари худди шундай мулк учун ижара ҳақига яқин бўлади, шунинг учун уни сотиб олган яхшироқ эмасми? Фоиз ставкаларини бекор қилиш билан боғлиқ солиқ имтиёзларини ҳам ҳисобга олиш керак. Бироқ, солиқ имтиёзларининг қийматини мутлақлаштирмаслик керак, уларга оддийгина қўшимча афзаллик сифатида қаралиши керак. Барча солиқ имтиёзлари ўзгариши мумкин. Солиқ имтиёзларини ҳисобга олган тақдирда ҳам, агар кўчмас мулк бозоридаги нархлар тушган тақдирда ҳам, узоқ муддатли режада бу ёмон сармоя бўлиши мумкин. Албатта, кўчмас мулкни сотиб олаётганда, бошқа омиллар ҳам муҳим бўлиши мумкин, масалан, уйга эга бўлиш зарурати ёки ўз уйига эгалик қилиш истаги ва бунинг учун тегишли нархни тўлашга тайёрлик. Муайян иқтисодий шароитларда кўчмас мулкка эга бўлиш инфляциядан ҳимоя бўлиши мумкин. Аммо, ҳар қандай ҳолатда ҳам, қарзларни имкон қадар тезроқ тўлаш керак.
Қарзнинг энг хавфли шакли – чайқовчилик. Агар сиз мунтазам равишда сизга 20% даромад келтираётган капитал сармояси билан шуғулланаётган бўлсангиз, эҳтимол маълум миқдордаги пулни қарзга олиш манфаати билан 8% ини ўзингиз тўлайсиз, қолган 12% ини қарзга олинган пулдан киритишингиз мумкин. Албатта, бундай мақсадлар учун қарз миқдори сиз сармоя киритган фирманинг ишончлилик даражасига боғлиқ. Ва сиз ҳар доим қарзга олинган пулни қайтаришга ҳаракат қилишингиз керак.
Ўзгаришлардаги ўйинлар
Асосий муваффақиятли инвестиция стратегияси – паст нархда сотиб олиш ва юқори нархда сотишдан иборат. Келажак учун ишлайдиган инвесторнинг хатти-ҳаракатлари кўпинча оддий одамларнинг хатти-ҳаракатларига зид келади: у ҳозирда талаб бўлмаган нарсани сотиб олади ва қолганлар уни энди сотиб олишни бошлаган бир пайтда, маҳсулот машҳур бўлиб кетганда сотади. Агар сиз вақти-вақти билан зарур бўлган маҳсулотни сотиб олсангиз, уни нархи тушганда сотиб олишингиз ва нархи кўтарилганда сотишингиз керак.
Кўпгина газеталар акцияларнинг 52 ҳафталик юқори ва паст нархлари рўйхатини нашр этишади. Энг муваффақиятли инвесторлардан баъзилари ишончли, арзон нархлардаги акцияларни қидириб, уларни сотиб олади ва кейин уларни сотиш учун 52 ҳафталик юқори нархга етгунча кутади. Баъзи акциялар нархи 50% ёки ундан кўпроққа ўзгариб туради, шунингдек, йилига бир неча марта нархларни ўзгартиради. Агар сотиб олиш нархи ва сотиш нархи ўртасидаги фарқ 25% га етса ва буни йилига тўрт марта қилсангиз, инвестициянгизни икки баробарга оширасиз. Агар сиз фақат бир марта 25% фарқга эришсангиз ҳам, бу ҳам яхши натижа. Албатта, ҳар қандай капитал сармояси хавфли ва одатда, салоҳиятли фоиз қанчалик юқори бўлса, хавф шунчалик катта бўлади. Бундай капитал сармояси учун сиз йўқотишга қодир бўлмаган пулдан фойдаланиш донолик эмас. Сабр-тоқатсизлар ёки пуллари билан бир муддат хайрлашишни истамаганлар бу иш билан шуғулланмаганликлари яхши. Сиз акцияларни арзон нархда сотиб олишингиз мумкин, аммо уларнинг нархи сиз сотиб олганингиздан ҳам пастроққа тушиб кетиши мумкин. Маблағингизни сармоя қилмоқчи бўлган компанияларнинг маҳсулотлари нархи пасайишда давом этишини кўрсатадиган тенденцияларни ўрганиш оқилона иш. Қуйидаги инвестиция стратегияси бунга ёрдам бериши мумкин.
Доимий сармоя стратегияси
«Доимий сармоя стратегияси» деб номланган инвестиция стратегияси узоқ муддатга инвестиция қилишнинг энг самарали усули бўлиши мумкин. Ушбу стратегия маълум вақт оралиғида маълум бир фирмага ўзгармас миқдордаги пул маблағларини киритишни талаб қилади. Ушбу оддий, аммо нисбатан хавфсиз ва самарали стратегиянинг таъсирини кўрсатиш учун бироз бўрттирилган мисолни олайлик.
Масалан, ҳар бир акцияси 10 доллардан бошланадиган компанияга ҳар ой 100 доллардан сармоя киритамиз дейлик. Кейин унинг нархи ҳар ой 1 долларга туша бошлайди ва у дастлабки қийматининг 90% ини йўқотади. Ярим йил ичида акция нархи ўзгармайди, кейин эса ойига 1 долларга кўтарила бошлайди ва охир-оқибат бошланғич қийматининг ярмига етади. 2-жадвалда кўрсатилганидек, бу стратегияга тўғри амал қилсак, биз катта йўқотиш эмас, балки 142% фойда олган бўламиз.
2-жадвал. (Рақамлар яхлитланган)
Бу бироз бўрттирилган мисол доимий сармоя стратегияси сценарийсининг драматик табиатига эътиборни жалб этишга қаратилган. Фақат бир нечта капитал сармоя объектларигина доимий пасайиш ёки доимий ўсишни кўрсатади. Шуни ҳам унутмаслик керакки, инвестиция қайтарилишига кафолат йўқ.
Бироқ, узоқ муддатли инвестициялар учун, сиз сотиб олаётганда нархларнинг тушгани маъқул, бу сизга бир хил пулга кўпроқ акцияларни сотиб олиш имконини беради. Бу бир мунча вақт пул йўқотишига олиб келади, лекин сиз ҳали ҳам акцияни сотиш вақти келгунча нархлар ошишини хоҳламайсиз. Ушбу стратегиянинг калити – изчиллик ва сабр-тоқатдир. Мен ушбу мисолда ойларни ишлатганман. Сиз эса кунлар, ҳафталар ёки йиллардан фойдаланишингиз мумкин – буларнинг барчаси сизнинг изчиллигингиз ва қатъиятингизга боғлиқ.
Аммо бу мисолга қараб, сотиб олишдан аввал акцияларнинг нархи пастга тушишини кутиш васвасаси бошланади. Аммо бу энг эпчил инвестор учун ҳам деярли имконсиздир. Пастки чегара пасайишнинг исталган вақтида содир бўлиши мумкин, худди шундай юқори чегара ўсишнинг исталган нуқтасида бўлиши мумкин. Доимий сармоя пасайиш вақтида ҳам, кўтарилиш вақтида ҳам ўртача кўрсаткичлардан ўз фойдангизга фойдаланиш имконини беради.
Шубҳасиз, пасайишдан фойда олиш учун сиз қатъиятли бўлишингиз ва кўтарилишни кутиш учун ишлата оладиган капиталга эга бўлишингиз керак. Бу жуда катта кўламдаги жасоратни талаб қилади, шунинг учун ҳамма ҳам буни эплай олмайди. Бундан ташқари, бундай операциялар учун фақат хавфга дучор бўлиши мумкин бўлган капиталдан фойдаланиш тавсия этилади.
Огоҳлантиришлар ва имкониятлар
Улкан миллий қарз туфайли иқтисодиётимиз бутунлай таназзулга учраши жиддий хавф остида бўлиши мумкинлиги ҳақида ҳам баъзи белгилар мавжуд. Ҳаттоки Қўшма Штатлар дунёдаги энг кучли ва энг соғлом иқтисодиётга эга бўлган тақдирда ҳам, бутун жаҳон иқтисодиётининг пойдевори ўта беқарор асосга таянгани учун молиявий туб ўзгаришлар ғоят эҳтимолдир.
Том маънода бойлик қувват (энергия)га ўхшайди, у шаклларни ўзгартиради, лекин йўқолмайди. Худди шундай, “буюк инқироз” каби ҳар сафар иқтисодий инқироз содир бўлганда, бойлик йўқолмайди, у шунчаки қўлдан-қўлга ўтади. Уни қабул қилишга тайёр бўлганларнинг қўлига. Қарздор бўлмаган ва мустаҳкам молиявий асосга эга бўлганлар яқинлашиб келаётган бутун жаҳон иқтисодий инқирозидан фойда кўради. Бу инқироз вақти мунозарали, аммо ҳукумат сиёсатида туб ўзгаришларсиз у муқаррар ва ҳозирча ҳеч бир ҳукумат бундай ўзгаришларга тайёрлигини кўрсатмаган.
Қарзнинг бошқа тарафи
Соғлом ва мустаҳкам молиявий ҳолатга эришиш учун бошқа тараф ўз қарзини камайтириши ва сиздан олинган пулни қайтариши керак. Сифатли маҳсулот ишлаб чиқариш ва бозорда муваффақиятли тарқатишда муваффақият қозонган кўплаб ишбилармонлар, жуда эркин қарз берилгани ва кейин пулларини қайтариб ололмаганлари туфайли муваффақиятсизликка учрамоқдалар. Қарздорлар сизнинг пулингизни айланма капитал сифатида ишлатишади. Бу капитал учун сиз банкка фоиз тўлашингиз мумкин, уни сиздан қарзга олганлар эса фойда олишади. Сиз банкка айланма капиталингиз бўйича қарзнинг 10% ини тўлайсиз, бироқ сиз уни яхши инвестиция қилганингизда эди, бу пулнинг 10% идан фойда олган бўлардингиз. Аммо қарздорлардан пулингизни ололмаганингиз сабабли зарар 20% ни ташкил қилади.
Энг яхши кредит сиёсати шиори Америка долларида ёзилган: «Биз Худога ишонамиз», қолганлар эса нақд пулда тўласин. Албатта, бундай сиёсатни ҳар доим ҳам амалга ошириб бўлмайди. Кўпинча мижозларингиз кредит талаб қиладилар. Кўп омилларни ҳисобга олиш керак, аммо қарздорлар устунидаги кўрсаткич ҳар доим имкон қадар нолга яқин бўлиши керак. Бундай натижага эришиш учун қатъиятлилик ва малакали режалаштириш каби фазилатлар керак бўлади.
Ижобий таъсир
Ўз вақтида тўлов олишингизни таъминлаш учун қўллай олишингиз мумкин бўлган ижобий ва салбий рағбатлар мавжуд. Ижобий рағбатлар сизнинг мижозларингизни хурсанд қилади, салбийлари уларни ғазаблантириши мумкин, аммо иккаласи ҳам натижа беради. Албатта, сиз яхши мижозларингизни ғазаблантирмоқчи эмассиз, шунинг учун салбий чораларга эҳтиёж бўлмаса, уларга ижобий чораларни қўллаш яхшироқдир.
Ижобий рағбат тез тўлов учун бир хил чегирма билан эрта тўлов учун чегирма бўлиши мумкин. Бундай чора-тадбирлар ўз самарасини исботлаб берди. Мижозлар ушбу имкониятни унутмасликлари учун маҳсулот каталогида икки хил нарх кўрсатилиши мумкин – маълум бир санадан олдин тўланадиган бўлса паст ва шу санадан кейин тўланадиган бўлса юқорироқ.
Ҳурмат кўрсатиш ҳам самарали рағбатдир. Ҳар доим ўз вақтида ҳисоб-китоб қиладиган энг яхши сотувчиларингизга ташаккур ва миннатдорчилик хатларини юборинг. Шунингдек, улар компаниянинг “олтин фонди”ни ташкил этишини хатларда ёзиб қўйишингиз мумкин. Сизда шундай баҳолаш усули бор эканлигини барча мижозларингизга билдириб қўйинг. Пастроқ даражадаги мижозларга улар “кумуш фонд”нинг бир қисми эканлиги ҳақидаги хатларни юборинг ва хушмуомалалик билан бундан юқорироқ даража борлигини аниқ кўрсатинг. Бу жуда оддийдек туюлиши мумкин, лекин у иш беради. Яхши ишбилармонлар муваффақиятга йўналтирилган, улар рақобатга ўрганган ва энг юқори даражага эришишга интилади. Агар ҳеч қандай рағбат ёки жазо бўлмаса, улар пулингизни имкон қадар узоқ вақт давомида ишлатишга тайёр.
Салбий таъсир
Баъзан шундай вақт келадики, сиз ижобий таъсирларни энди баъзи сотувчиларга қўллаш мумкин эмаслигини тушуниб етасиз. Бундай ҳолда, пулингизни қайтариш учун салбий таъсир чораларини қўллашни бошлашингиз керак. Кўпгина ҳолларда, автоматик тамойил қўлланилади, бир ойдан кейин ҳар бир кечиктирилган тўлов куни учун 1,5% жарима ундирилади. Тўлов кечиктирилган тақдирда қўлланиладиган чоралар тўғрисидаги огоҳлантириш маҳсулот каталогида кўрсатилиши керак. Кўпинча фақат телефон қўнғироғининг ўзи ёрдам беради.
Бу таъсир кўрсатиш турларининг барчаси муваффақиятсизликка учраганидан сўнг, кўплаб агентликлар, юридик фирмалар, ишонч хизматлари ва бошқалар пайдо бўла бошлади. Бироқ, мижозингизга нисбатан қанчалик жиддий чора кўрсангиз, уни йўқотиш эҳтимоли шунчалик юқори бўлади. Қарздорингиз қайси босқичда ёқимсиз мижозга айланаётганини аниқ белгилаб олишингиз керак. Сиздан қанчалик кўп қарз олинса, шунчалик кўп зарар келтирилади.
Корхонангиз ажратмоқчи бўлган кредит яхши режалаштирилган, тизимлаштирилган, шунингдек, изчил ва мақсадли бўлиши керак. Агар сиз жарима жазоларига умид қилсангиз, бу самарасиз стратегия ва сиз шунчаки мижозларни йўқотасиз. Агар кредит салоҳиятли мижозлар доирасини кенгайтиришга қаратилган бўлса, у сизга даромад келтиради.
Кредит беришдан эмас, балки маҳсулотингиз сифати ва қийматидан даромад олсангиз яхшироқ. Кўпгина йирик корпорациялар уларга тўлаш учун кўпроқ вақт берилишини талаб қилишади. Бироз мослашувчанлик керак, лекин умуман олганда, агар сиз қарздорларингиз билан самарали ишламасангиз, бу корхонангизнинг фаолиятига энг салбий таъсирини кўрсатади.
Хулоса
Кўп самарали, қўлланилиши осон бўлган инвестиция стратегиялари мавжуд. Агар сиз захира фондини яратмоқчи бўлсангиз, уни бошқариш бўйича режангиз бўлиши керак. Агар сиз уни банкка қўйсангиз, кичик бўлса ҳам, инфляция туфайли ҳақиқий қийматини йўқотишингиз мумкин.
Корхонангиз қанчалик яхши ривожланаётган ёки қанча пул ишлаб топаётган бўлишингизга қарамасдан, агар сиз активларингизни нотўғри бошқарсангиз, сизда бўлиши мумкин бўлган нарсанинг фақат бир қисми қолади. Ушбу боб пул воситаларини бошқариш масаласини тўлиқ ўрганишга даъво қилмайди, мақсад – эътиборингизни унга қаратишдир. Пулни бошқаришни ўрганишга сарфланган бир неча соат бизнес ва бошқарув соҳасидаги бошқа масалаларни ўрганишдан кўра кўпроқ дивидендлар олиб келиши мумкин.
Деярли ҳар бир корхонада тўлиқ молиявий мустақилликни кута олмайдиган вазиятлар пайдо бўлиши мумкин. Бундай ҳолларда қарз мақбул ечим бўлиши мумкин. Аммо барибир, уни ягона чиқиш йўли ёки биринчи даражали имконият деб ҳисобламаслик керак.
Энг муваффақиятли корхоналар ўз фаолиятини қарзларга эмас, балки кўпинча хусусийлаштиришга, биргаликда эгалик қилишга ва шу кабиларга асослашади. Қарз каби, инвестицияларнинг бу шакллари ҳам ўзининг ижобий ва салбий томонларига эга. Аксарият тадбиркорлар тез ҳаракат қилишга мойил бўладилар ва тезда қарор қабул қилишади. Шунинг учун улар ўз иши ёки корхонасини бошқаришни биров билан бўлишишни хоҳламайдилар, кўпинча улар бошқа одамларнинг фикрига ҳам муносабат билдирмайдилар. Аммо қарзга ботсангиз, ишингиз назоратини ундан ҳам кўпроқ йўқотасиз.
Керакли капитални тўплашга ёрдам берадиган усуллардан бири – назорат пакетини (51%) сақлаб қолган ҳолда корхонанинг бир қисмини сотиш. Сизда 51% қолар экан, сиз 100% назорат қиласиз, албатта, агар, шартнома шартларига боғлаб қўймасангиз. Корхона назоратини йўқотмаслик учун капитални жалб қилишнинг бошқа усуллари ҳам мавжуд, қимматли қоғозлар бўйича назорат комиссияси томонидан текшириб чиқиладиган ҳоллардан ташқари, аммо бундай текширув жуда фойдали бўлиши мумкин, чунки у корхонангизни муносиб чегарада ушлаб туришга ёрдам беради.
Етакчилар бошқаларнинг фикрини тинглашни ёқтирмайди, лекин шундай қилиш керак. Бошқа одамларнинг фаросати, билими ва донолиги сизга ёрдам бериши мумкин. Муваффақиятга эришган етакчилар тинглашни яхши билишган. Сизнинг корхонангизга сармоя киритган ҳар бир мижоз ўз овозига эга ва уларнинг фикрларини тинглаш сизга бебаҳо ёрдам бериши мумкин. Ҳаракатларингиз ҳақидаги оддий ҳисобот ҳам йўлбошчиликни кучайтиришга, ҳаракатларингиз сабабларини яхшироқ тушунишга ва бошқа имкониятларни, шунингдек, сиз илгари сезмаган тузоқларни кўришга ёрдам беради.
Агар корхонада мулкни тақсимлаш керакли капитални олиш учун зарур деб қарор қилсангиз, буни амалга оширишнинг бир неча йўли борлигини ҳам билишингиз керак. Шунингдек, аввало мавжуд имкониятларни ўрганиб чиқишингиз керак. Адвокат маслаҳати фойдали бўлиши мумкин, у маслаҳатга кетадиган ҳаражатларни кўп марта оқлайди.
Ҳамкорлик муносабатлари бирлашишдан кўра яхшироқ бўлиши мумкин, хусусий омонатлар жамоавий омонатдан яхшироқ бўлиши мумкин. Шерик сифатида кимни танламоқчисиз? Мижозлар омонатларини корхонангизга жалб қилиш яхши вариантлардан биридир. Шундай қилиб, сиз уларни ўз ишингиз билан боғлайсиз. Албатта, бу ҳам зарар, ҳам фойда бўлиши мумкин: маҳсулот ва шу кабиларнинг паст нархларини сақлаб қолишдан манфаатдор бўлган одамлар корхона бошқарувида ўз овозига эга бўлишини хоҳлайсизми? Уларга ички маълумотни қай даражада ошкор қилиш мумкин? Бу ҳаракатларнинг барчасини олдиндан ўйлаб чиқиш керак.
Капитални тўғри бошқариш корхонангиз учун бошқа омиллар каби муҳимдир. Агар сиз капитални назорат остида ушлаб турмасангиз, капиталнинг ўзи сизни бошқара бошлайди.
Книга на Узбекском языке: - Лидерство и творческий потенциал в жизни (Рик Жойнер)
Эта книга описывает эти две большие силы, лидерство и творческий потенциал, вместе, потому что они не только связаны - они неотделимы. Истинное лидерство невозможно без творческого потенциала, а потенциал высвобождается через лидерство. Чем больше мы изучим и поймём, как они связаны между собой, тем больше они смогут проявиться в наших жизнях. Но, даже имея навыки лидера и творческий потенциал, можно оставаться обречённым на неудачу, если они не объединены с третьей мощной составляющей - эффективным навыком управления.
Первичная цель этой книги состоит в том, чтобы высвободить силу творческого лидерства так, чтобы можно было поддерживать его на протяжении длительного времени через эффективное управление. Царь Соломон, который упоминается в Библии как самый мудрый человек, который когда-либо жил на земле написал: «И если станет преодолевать кто-либо одного, то двое устоят против него: и нитка, втрое скрученная, не скоро порвётся». Лидерство, творческий потенциал и управление - три характеристики, которые формируют именно такую нить. Каждый из них в отдельности легко может быть побеждён. Но, правильно соединённые вместе, они станут мощной и эффективной силой, которая является почти непобедимой.
Если у вас есть возможность прочитать и понять эту книгу, вы сможете преуспеть в жизни. Вы можете стать лидером с творческим потенциалом, который будет воздействовать на многие области вашей жизни.
Если вы поймёте эту книгу, вы, по крайней мере, будете иметь надежду на выполнение чего-то существенного в вашей жизни. А если вы уже успешны, вы сможете достичь больших высот. Независимо от ваших достижений эта книга сможет помочь вам. Несмотря на условия, в которых вы находитесь, вы можете преуспеть, и, пока вы живёте, продолжать подниматься выше и выше. Вы, вероятно, слышали поговорку, что если бы человек должен был летать, ему тогда даны были бы крылья; но человеку действительно даны крылья, только они находятся в ваших умах и сердцах. Эта книга нацелена на то, чтобы помочь вам научиться пользоваться вашими крыльями и подниматься выше обыденного.
