Макс Лукадо. Сен уддалайсан - (7-боб) Узбек тилида
Sen uddalaysan (Maks Lukado) Audiokitob Uzbek tilida.
МУНДАРИЖА
1 БОБ. Сен уддалайсан
2 БОБ. Мисрга жойлашиш
3 БОБ. Ёлғиз, лекин бутунлай эмас
4 БОБ. Аҳмоқликни аҳмоқлик билан тузатиб бўлмайди
5 БОБ. Э-ҳа, бу бор-йўғи тайёргарлик эдими?
6 БОБ. Худо ҳаракат қилганда кутиб тур
7 БОБ. Масхарабоз
8 БОБ. Ҳаётда ҳамма нарса яхши бўлмаса ҳам, Худо барибир яхшими?
9 БОБ. Илтимос, озгина бўлса ҳам миннатдор бўл
10 БОБ. Оилавий хафагарчиликлар ҳақида гаплашамиз
11 БОБ. Қасос олиш ёқимли, лекин кейин…
12 БОБ. Олий Ҳукмдор – сенинг Аканг
13 БОБ. Хайрлашишлар билан видолаш
14 БОБ. Тинчлан ва бардам бўл
15 БОБ. Офат. Худо. Яхшилик
7 БОБ. МАСХАРАБОЗ
Болалик хотираларимни майда тафсилотларигача айтиб беролмасам керак, чунки туғилган куни бўлган боланинг исмини эслай олмайман. Ўша пайт ёшим нечада бўлганини ҳам эслай олмайман, суратга кўра, саккизларда бўлсам керак, қандай ўйин ўйнаганимиз ҳам ёдимда йўқ, айниқса меҳмонга таклиф қилинган болаларнинг исмлари ҳам ёдимда йўқ. Фақат бир нарса, қўғирчоқ Масхарабоз ёдимда қолган.
Бу қўғирчоқ кулгили бўлиб, ҳаво билан тўлдирилган нок шаклидаги резина Масхарабоз эди. Елкалари ва бўйи мен билан баробар эди. Унинг юзи ва қулоқлари чизилган, қўллари эса танасига маҳкамланганди. Масхарабоз қўғирчоқни тугмаси йўқ эди, лекин босилганда мусиқа таратарди, агар арқончага боғланган халқани тортсангиз, мусиқанинг шеърини айтмасди. Уни ўзига ҳос томони йўқ эди, фақат битта жиҳати бор эди, яъни уриб йиқитсангиз, дарҳол тик туриб оларди.
Ҳар қанча урсангиз ҳам тебраниб яна тик уриб қоларди. Таёқ билан урасизми, бурнидан тортасизми ёки оёқ билан қорнига тепасизми, йиқилиб, дарров тик туриб қоларди. Шодиёнага йиғилган болаларнинг ҳаммаси Масхарабозни ерга қулатиш учун зарба кетидан зарбалар беришди, ҳар бир зарба олдингисидан кучлироқ бўларди. Бироқ ҳеч биримиз Масхарабозни нокаут қила олмадик. У 1969 йилги жаҳон сериясидаги* “Mets” дан ҳам тезроқ ўрнидан турарди. У кучли эмасди, шунчаки ҳаво билан тўлдирилганди. У ўзини ҳам олиб қочмасди, ҳимоя ҳам қилмасди. У бизни ўз гўзаллиги билан ёки донолиги билан лол қолдиришга уринмасди. У оғзи қизилга, нимчаси сариққа бўялган оддий Масхарабоз эди. Унда бўлган энг муҳим жиҳат – оёқда мустаҳкам туриш эди.
Унинг сири нимада эканини билишни истармидинг? Ахир ҳаёт бизга зарбаларини дўл каби ёғдиради: ўнгдан айланма зарба – рад қилиниш, тўғридан зарба – яқин инсонни йўқотиш. Душман белдан пастга зарба беришдан уялмайди. Бошимизга тушадиган муаммолар бизни эсанкиратиб қўяди. Ҳаёт эмас, зарбалар бизни довдиратиб қўяди.
Баъзилар жағига тушган бундай зарбадан кейин қайтиб ўринларидан турмайдилар ва калтакланган, ҳолдан тойган ва жароҳатланган ҳолда қолаверадилар. Яъни бутунлай накаутга учрайдилар. Ўша пайтда бошқалар худди Масхарабоз қўғирчоққа ўхшаб, оёқда тик турадилар.
________________________________
*Жаҳон серияси – Бейсбол бўйича Олий лиганинг ҳал қилувчи ўйини. 1969 йилда “New York Mets” жамоаси “Baltimore Orioles” жамоасини 4:1 ҳисобида енгиб, ғолиб бўлган
Мисол учуни, Юсуфни олайлик. Ўсмир бола юрадиган қўғирчоққа ўхшарди. Ғазабланган акалари уни қул қилиб сотиб юборишган, Пўтифарнинг хотини унга туҳмат қилиб, зиндонга қаматган, соқий ваъда бериб, икки йилгача эсламаган. Юсуф довдираб қолган, лекин йиқилмаган. (“Рокки” фильмидаги мусиқа янграйди). У Худонинг қудрати билан оёққа туриб, фиръавн ҳузурида туради.
Фиръавн Мисрнинг ягона ҳукмдори – вазирлар маҳкамаси ва конгресснинг раҳбари ҳам ўзи эди. Оғзидан чиққан ҳар бир сўз шу заҳоти бажарилар эди. Берган кўрсатмаси шу ондаёқ фармонга айланарди. Хонага кириши билан атрофдагиларнинг барчаси унга таъзим қилишарди. Лекин ўша куни фиръавн ўзини қудратли деб ҳис қилмади.
Одатдаги фиръавнни тасаввур қилайлик: белдан юқорида кийимлари йўқ, жағи йирик, кўкрак мушаклари бироз бўртиб чиққан, лекин ўрта аср монархи учун етарли даражада бақувват. Елкасида ёқага ўхшаган тақинчоқ, бошида конус шаклидаги тож, кобрани эслатувчи қайирма қалпоқ. Жағига ингичка соқол қўйган, кўзларининг юқори ва пастки қисмига бодом шакли берилган. Бир қўлида таёқ, иккинчи қўлига жағини қўйиб турибди. Хизматкорлар уни мақташяпти. Қўл узатса етадиган жойда анжир ва ёнғоқ солинган таомлар турибди. Лекин фиръавн оч эмас, фақат қовоғини солиб ўтирибди. Унинг атрофидагилар ташвишга тушиб, бир-бирларига пичирлашади. Фиръавннинг кайфияти бўлмаган пайтда, ҳамма эҳтиёт бўлиши керак.
Тунда кўрган туши сабабли ҳам фиръавннинг кайфияти йўқ эди. Аввалига унинг тушида Нил дарёсидан чиққан сигирларни кўради, сигирлар дарёдан чиқиб, қирғоқдаги ўтларни ея бошлабди. Сигирларнинг еттитаси худди “Chick-Fil-A”* ресторанлари тармоқларининг реклама баннерларига чизилган суратдек семиз ва соғлом эди. Семиз сигирлар яйловда ўтлаб юрганида, орқадан озғин еттита сигир чиқиб, уларни еб қўйди. Фиръавн совуқ терга ботиб, уйғониб кетди.
Бир неча дақиқадан кейин бироз тинчланиб, фиръавн яна уйқуга кетди. Лекин иккинчи туш ҳам уни ташвишга солди. Етти бош тўлиқ ва етилган бошоқни бошқа етти бош пуч бошоқлар еб қўйган эди. Бу икки туш бир-бирига жуда ўхшаш бўлиб, қандайдир даҳшатли нарсанинг етти вакили ажойиб нарсанинг етти вакилини йўқ қилганди.
____________________________
*“Chich-Fil-A” – йирик фаст-фут ресторанлар тармоқларидан бири бўлиб, товуқ гўштидан таом тайёрлашга иҳтисослашган. “Eat More Chicken” (“Кўпроқ товуқ гўшти енг”) рекламаларида ғаройиб сигирлар меҳмонлардан товуқ ейишларини сўрашади.
Фиръавн уйғониб, кўнгли ғаш бўлди. Маслаҳатчиларини чақириб, кўрган тушини ва бошқа сигирларни еб қўйган ориқ сигирлар ҳамда етилган бошоқларни еб қўйган пуч бошоқлар нимани англатишини изоҳлаб беришларини талаб қилди. Бу бемаънилик эмасми? Бироқ унинг маслаҳатчилари ҳам жавоб топиша олмади, чунки улар ҳам фиръавндан кам ташвишланмаётган эдилар. Шу пайт соқий зиндонда танишиб қолган Юсуфни эслади ва тушларни таъбир қила оладиган бу бола ҳақида фиръавнга айтди. Фиръавн бармоқларини қирсиллатиши билан ҳамма ишга киришди. Юсуфни ювиб-тараб, Миср ҳукмдорининг ҳузурига олиб келишди. Ёқубнинг севикли ўғли мана энди фиръавннинг тахти олдида турарди.
Бир ўйлаб кўринг! Фиръавн – олий ҳукмдор, Юсуф эса собиқ чўпон. Фиръавн – пойтахт фуқароси, Юсуф эса – қишлоқдан чиққан бола. Фиръавн саройда шоҳона ҳаёт кечирарди, Юсуф эса қамоқда анча йилдан буён яшарди. Фиръавннинг қўлларини тилла тақинчоқлар безатиб турарди, Юсуфнинг қўлларини эса кишандан қолган жароҳатлар. Фиръавн аскарларига амр бериб, пирамидалар қурдирди, Юсуф мақтаниши мумкин бўлган нарса эса кимдандир олинган кийим ва бузуқ талаффуз эди.
Аммо бизнинг собиқ маҳбус хотиржам эди. Фиръавннинг гапларини эшитиши билан маслаҳатчилардан ёрдам кутмай ёки қаҳванинг идишига қараб фол очмай, Юсуф дарҳол ишга киришди. Гарвард проффессори учун карра жадвали қанчалик осон бўлса, унга берилган топшириш ҳам шунчалик осон эди. “Мисрни етти йил тўкин-сочинлик ва етти йил қаҳатчилик кутиб турибди”.
Ҳеч ким, ҳатто фиръавн ҳам эшитганларига қандай муносабат билдиришни билмай қолди. Мисрликлар тилида “очлик” сўзи деярли ҳақоратли сўз ҳисобланади. Мамлакатнинг иқтисодий равнақи автомобиль ишлаб чиқариш ёки енгил саноатга эмас, балки қишлоқ ҳўжалик ишларига асосланган эди. Дон етиштириш Мисрни Нилнинг гавҳарига, ҳукмдорини эса ривожланган оламнинг энг қудратли кишисига айлантирганди. Ҳатто бир ойлик қурғоқчилик ҳам мамлакат иқтисодига катта таҳдид соларди. Бир йил ҳосил бўлмаслиги Нил соҳилларидаги қишлоқ ҳўжаликнинг ягона мулкдори бўлган фиръавннинг қудратини сезиларли даражада сусайтириш мумкин эди. Етти йиллик қурғоқчилик Нилни ирмоққа, буғдойзорларни эса даштга айлантирган бўларди. Нефть магнатлари учун электрокарлар ишлаб чиқаришни йўлга қўйиш қанчалик фожиа бўлса, фиръавн учун ҳам очарчилик шундай фожиа эди. Бир сўз билан айтганда, қиёмат бўларди!
Тахт турган хонага шунақанги сукунат чўмдики, ўргимчак тўрига илинган пашшанинг визиллашини эшитиш мумкин эди. Орага тушган сукунатдан хижолат бўлмай, Юсуф йиғилганларга бу муаммонинг ечими борлиги айтди. “Қишлоқ ҳўжалиги вазирлиги ташкил этиш, унга ақлли одамни бошлиқ қилиб тайинлаш, бошлиққа ҳосил яхши бўладиган йилларда ортиқча ҳосилни омборга йиғиш ва қурғоқчилик йилларида муҳтожларга дон тарқатиш топширилиши керак”.
Юсуфнинг бундай сурбетлигидан сарой аёнларининг оғзи очилиб қолди. Фиръавнга нохуш хабар етказиш бошқа, лекин унга аҳмоқона маслаҳат бериш бошқа. Лекин бу бола саройга келганидан бери қўрқишни хаёлига ҳам келтирмади. У фиръавнга ялтоқланмади, фолбинларга ҳурмат кўрсатмади, шоҳнинг қўлини ёки узугини ўпмади. Унинг ўрнида бошқа одам бўлганида ер юзининг энг қудратли кишиси олдида ўзини йўқотиб қўйган бўларди, лекин Юсуф киприк ҳам қоқмади.
Қара, қанчалик бир-бирига зид эканига эътибор бер: фиръавн – тахт турган хонадаги энг қудратли киши, Нилнинг ҳукмдори, Худонинг ердаги вакили, пирамидалар асосчиси буюк Пух-Бах* бўла туриб, ўзига келиб олиши учун бир қултум виски ичиб олишга муҳтож. Юсуф эса, хонада йиғилганлар орасидаги энг арзимаси, собиқ қул ва асир, тажовуз қилишда айбланган маҳбус бўла туриб худди мармардан ясалган ҳайкалдек хотиржам эди.
Ўзларини бундай турлича тутишларининг сабаби нима?
Ҳамма гап мувозанатни ушлаб турувчи юкда (балласт). Масхарабоз қўғирчоқда шундай юк бор эди. Туғилган кунда мени ўзига ром қилган қўғирчоқ шундай қўрғошин юк билан жиҳозланганини кейинроқ билдим. Унинг остки қисмига уч фунтли пластина ўрнатилган бўлиб, ҳар қандай зарбани мувозанатлантириб, оғирликка қаршилик қилади. Маълум бўлишича, Юсуфда ҳам мана шундай лангар бўлган. Йўқ, темирдан ясалган лангар эмас, унинг лангари чуқур илдиз отган бўлиб, Худонинг буюк қудратига, мустаҳкам ишончга асосланган эди.
Бу нарса унинг Миср ҳукмдорига айтган биринчи сўзидаёқ кўзга ташланади. “… мен ўзим тушингизни таъбирлай олмайман; тўғри жавобни сизга Худо беради” (Ибтидо 41:16). Иккинчи марта гапириб, Юсуф тушунтиришда давом этди: “Фиръавн жаноблари! Айтганимдай, Худо нима қилмоқчи эканини сизга кўрсатибди” (28 оят). Тушни таъбирлаб, шундай хулоса қилди: “…бу иш муқарра юз беришини Худо таъкидлаяпти, Худо буни яқин орада амалга оширади” (32 оят).
Келтирилган учта оятда Юсуф тўрт марта Худони тилга оляпти. “Худо… Худо… Худо… Худо”.
Лекин у авваллари ҳам худди шундай қилган. Пўтифарнинг хотини уни йўлдан урмоқчи бўлганида, Юсуф у билан ётишни рад қилиб, деди: “…қандай қилиб мен шу қадар қабиҳлик қилиб, Худога қарши гуноҳ қиламан?!” (Ибтидо 39:9). Юсуфнинг қўлига топширилган маҳбуслар ундан тушларини таъбирлаб беришини сўраганларида, Юсуф уларга айтган: “Тушларни таъбирлаш Худодан эмасми? Айтингчи менга?” (Ибтидо 40:8).
________________________
*Пух-Бах (инглизча Pooh-Bah) – бир вақтнинг ўзида бир неча лавомни эгаллаб турган киши (“Микадо” комик операсидаги қаҳрамон номи).
Юсуфдаги аҳлоқий компас кўрсатгичи ўзининг руҳий ёрқин юлдузига, яъни Худога қаратилган эди. Унинг дунё ҳақидаги тасаввурида Худо энг асосий бошқарувчи бўлиб, У буюк ишларни амалга оширга қодир ва тайёр эди.
Кўриб турганимиздек, Юсуф адашмаган эди. Фиръавн вазиятни 180 даражага ўзгартириб юборадиган фармон берди: “Биз Юсуфдан бошқа Худонинг Руҳи бошқарадиган биронта одамни топа олармидик?” (Ибтидо 41:38). У ўз шоҳлиги учун ғамхўрлик қилишни Юсуфнинг қўлига топширди. Ўша куни кечқурун Канъонлик йигит фақат фиръавндан бир поғона паст бўлган ваколатларга эришиб, шоҳона аравага минади. Нақадар кутилмаган кўтарилиш!
“Юсуфнинг ҳаёти” деб номланган чалкаш ҳикояда мен бир қанча азобли вазиятларни санаб чиқдим: бир марта ваъда бериб, устидан чиқишмади, камида икки марта хоинлик қилишди, бир неча марта ҳасад қилишди, икки марта ўғирлашди, бир неча марта фитна қилишди, ўнта акаси нафратланишди, бир марта ота-оналик вазифаси бажарилмаганини кўрдим. Бундан ташқари, ҳақоратлар, ноҳақ қамалиш, жирканч қамоқхонада икки йил овқатланиш – энди буларнинг барини аралаштириб, ўйлаб ўтирмасдан ўн уч йил давомида қабул қил. Нима юз беради? Муқаддас Каломдаги энг буюк улуғворлик! Ёқубнинг ҳеч ким танимайдиган ўғли дунёнинг энг қудрати мамлакатининг энг қудратли кишисидан кейинги иккинчи одамга айланди. Унинг саройга боргунча босиб ўтган йўллари тез ва енгил бўлмади, бироқ Худо бу чалкашликни муносиб нарсага айлантирганини кўряпсанми?
Ўйлаб кўр, У сенинг ҳаётингда ҳам шундай қила оладими? Аввалги азобларинг ҳақида эсла. Хиёнат, ғазаб ва фожиалар. Оилавий муаммолар. Ноҳақ айбловлар. Жинсий тажовуз. Эҳ, ҳаёт нақадар оғир!
Қолаверса, менинг саволларимга жавоб беришга ҳаракат қил: Юсуфнинг Худоси ҳозир ҳам қудратлими? Ҳа! У Юсуфга қилганларини сенга ҳам қилиши мумкинми? Ҳа! Сени қандай кўришни истаса, шундай инсон бўлишингга ёрдам бериш учун сенга қарши ўйланган ёвузликдан фойдаланиш қудратига эгами? Ҳа! Кун келиб эҳтимол бу ҳаётда, эҳтимол кейинги ҳаётда, кўнгилсизликларинг ҳақида эслаб туриб, умуман олиб қараганда ҳаёт муваффақиятли бўлган, деган хулосага келасан.
Лейтенант Сэм Браун ҳам худди шундай хулосага келган. Вест-Пойнтдаги ўқишни тамомлаганидан икки йил ўтиб, у илк хизмат сафари билан Афғонистонга келганда қўлбола бомба портлаб, унинг “хаммерини” “Молотов коктейлига” айлантириб юборади. У машинадан қандай чиққанини эслай олмайди, лекин қумга думалаб тушганини, ёнаётган юзини қўлидаги қум билан ўчиришга уриниб айланиб югурганини ва охир-оқибат тиззасига ўтириб қолганини яхши эслайди. Ёнаётган қўлларини юқорига кўтариб, “Мени қутқар, Раббим” – деб бақиради.
Сэм шунчаки умидсизликдан бақирмаган – у чин юракдан Исо Масиҳга ишонарди ва ўляпман, деб ўйлагани учун Нажоткордан уни олиб кетишини сўраганди.
Лекин у сўраган ажал ўрнига, взводидаги пулеметчи келиб, ўқлар остида Сэмга ёрдам бериб, пана жойга олиб ўтди. Лейтенант девор ортига яшириниб, куйган қўлларига қаради ва эриб кетган қўлқоплари қўлларига ёпишиб қолганини кўрди. У оддий аскарга қўлқопларни унинг қўлларидан ечиб олишни буюрди. Аскар бир лаҳза довдираб туриб, қўлқопларни қўлнинг териси билан бирга ечиб олди. Браун даҳшатли оғриқдан инграб юборди, бу оғриқлар кейинги тиббий муолажалардаги азобларнинг биринчиси эди.
Қўшни взводдан транспорт етиб келганида яраланганларни юк машинасига ортишди. Сэм ҳушини йўқотмасидан олдин машина ойнагидан ўзининг юзини кўрди ва ўзини танимади.
Бу воқеа 2008 йилнинг сентябрида бўлиб ўтган. Орадан уч йил ўтгач, у билан учрашганимда у терисини кўчириб ўтказиш бўйича ўнлаб азобли операцияларни бошидан кечирганди. У тортган азобларнинг оғриқ даражасини ўлчаб бўлмайди, чунки оғриқ даражасини ўлчайдиган асбобларнинг ўзи мавжуд эмас.
Лекин бу даҳшатлар сўнгида Сэмнинг ҳаётига гўзаллик кириб келди. Бу гўзаллик диетолог Эми Ларсен эди. Сэмнинг оғзи тангадек кичрайиб кетгани учун Эми унинг овқатланиш жараёнини назорат қиларди. У Эмини илк бор кўрган кунни яхши эслайди. Қоп-қора сочлар, жигарранг кўзлар. Ғайратли. Келишган. Лекин энг асосийси, қиз унинг олдида ҳаяжонланарди.
Бир неча ҳафтадан кейин Сэм журъат тўплаб уни учрашувга таклиф қилди. Иккаласи биргаликда родеога (буқа миниш спорти) боришди, кейинги дам олиш куни эса дўстининг тўйига таклифнома олишди. Тўйга бориш учун уч соат йўл юриш керак эди. Манзилга етиб боргунларича Эми бир неча ой аввал биринчи марта унга эътибор берганини Сэмга айтиб берди. Сэм бинтлар билан ўралган ҳолда, морфин таъсири остида сунъий нафас олиш ускунасига уланган ҳолда жонлантириш бўлимида ётган пайтда Эми унга эътибор берганди. Сэм кўзини очганда эса қиз танишиш учун унинг хонасига кирган, лекин у шифокорлар ва оила аъзолари қуршовида бўлгани учун танишишни бошқа сафарга қолдирганди.
Икки ёш учрашиб юраверишди. Танишганларининг илк кунларидаёқ Сэм Эмига Исо Масиҳга бўлган эътиқоди ҳақида айтди. Эми имонсиз эди, бироқ Сэмнинг ҳикояси унга қаттиқ таъсир қилди ва у Худога юз бурди. Сэм унга Худонинг инояти ҳақида сўзлаб, қизни Масиҳга олиб келди. Бу воқеадан кейин кўп ўтмай улар турмуш қуришди. Бугун мен бу сатрларни ёзаётган пайтимда улар етти ойлик ўғилчаларини тарбия қилишмоқда, Сэм эса ярадорларни хаётга кўниктириш қилиш дастурини бошқармоқда (1).
Мен афғон чўлларида ёниб кетган, бир қатор азобли жарроҳлик амалиётини бошдан кечирган, хаётга кўниктириш марказида бир неча ойлаб қийналган инсоннинг даҳшатли азобларини кичрайтириб кўрсатмоқчи эмасман. У олган ҳиссий стресслар уларнинг эр-хотинлик муносабатларига салбий таъсир кўрсатади. Лекин Сэм ва Эми бир нарсага ишонишади: Худонинг ҳисоб-китоби одамларнинг ҳисоб-китобидан фарқ қилади. Уруш + ўлим олди азоблар + оғриқли хаётга кўниктириш = ажойиб оила ва ёрқин келажакка умид. Ҳар қандай ёмонлик охир-оқибатда Худонинг қўлида яхшиликка айланади.
Худонинг мадади билан сен ҳам худди Масхарабоз қўғирчоқ каби оёққа тура оласан. Буни қандай билиш мумкин? Эҳтимол, сенинг юксалишинг шу бугуноқ содир бўлар. Тақдири тубдан ўзгариб кетган ўша тонгда Юсуф бу кунни аввалги етти юз кундан қайсидир жиҳатдан фарқ қилишини хаёлига ҳам келтирмаган. У: “Эй, Парвардигор, илтимос, қуёш ботгунича мени Мисрнинг Бош вазири қилиб қўй”, деб ибодат қилганига ишонмайман. Лекин Худо Юсуфнинг энг таъсирли ибодатини ҳам ортда қолдирди: унинг куни зиндонда бошланиб, саройда ниҳоясига етди. Миш – мишларга кўра, у ухлашга ётганида жилмайиб, шундай деб пичирлаган: “Макс ҳақ экан: мен Масхарабоз қўғирчоқнинг ўзиман”.
Книга на Узбекском языке: Ты справишься (Макс Лукадо)
Ты боишься, что не справишься? Все боятся. Мы боимся, что никогда не пройдет депрессия, никогда не иссякнут слезы, никогда не прекратятся страдания. Оказавшись на дне глубокого рва, каждый из нас сомневается, что сможет оттуда выбраться. Автор этой книги предлагает вспомнить историю библейского Иосифа - брошенного в ров братьями, проданного в рабство, несправедливо обвиненного и заключенного в темницу - и научиться доверять Богу, Который любую нашу скорбь обернет нам во благо. Подлинная вера не избавляет нас от страданий, но позволяет нам пройти через них.
