R.B.Mitchell Tashlandiq bola - (23 bob) Kitob O'zbek tilida

Ташландиқ бола (Р. Б. Митчелл)  Ўзбек тилида Аудиокитоб

Мундарижа 

Бу тарих ростми
01. Ташландиқ 
02. Кичик ёшли ўғил болалар 
03. Қуюн
04. Бошқа
05. Ўғирланган
06. Шифокорлар
07. Жижининг совғаси
08. Танлов
09. Атланта 
10. Жой топилармикан? 
11. Нима учун
12. Молиявий мустақиллик
13. Учрашув 
14. Бир неча яхши йигитлар 
15. Исёнкор
16. Йўқотишлар даври
17. Қутқарувчи
18. Сен ростдан ҳам бормисан? 
19. Янги ибтидо
20. Биринчи курс талабаси
21. Уй
22. Кутилмаган янгилик
23. Африкада
24. Кечириш керакми?
25. Паулина
26. Отам
27. Онам
28. Йўқотилган болалар
29. Сьюзен билан учрашув
30. Ўзаро муносабатлар
31. Ўз қобиғига ўралган
32. Оила қуришдан қўрқиш
33. Ҳаммаси ойдинлашди
34. Хотима
35. Ўқитувчилар учун эслатма
Китобни муҳокама қилиш учун саволлар
Миннатдорчилик

23 АФРИКАДА

Чикагодан Парижга, кейин эса Марказий Африка Республикасининг пойтахти Бангига учдим.
Бангида чакалакзорлар устидан парвоз қиладиган «Мишенери авиэйшен феллоушип» учувчиси бошқарадиган самолёт келгунча кутиб туришни буюрдилар. Унда мени Убанги номи билан танилган Заир (Конго)нинг шимоли–ғарбий қисмида жойлашган Гемена шаҳрига олиб боришади.
«Нима мен ақлдан оздимми? – Геменадаги самолётдан тушар эканман, ўзимдан сўрадим мен. – Бу ер иссиқ, ифлос, чириб кетган, чанг ва жуда сассиқ. Мен ақлдан озган бўлсам керак!»

Ўша биринчи кечада мен ўзимга танбеҳ беришда давом этдим: «Адашмадиммикан? Ҳақиқатан ҳам Худо менинг бу ерга келишимни хоҳладими? Бир неча ойдан кейин мен йигирма ёшга тўламан ва  худди комикслар китобидаги Тарзанга ўхшайман».
Лекин бу ҳақда ўйлаб ва ибодат қилиб бўлганимдан сўнг, деярли тинчландим. Негадир Худо менинг Африкага келишимни хоҳлаган. Ва бу жой менга қанчалик ғалати туюлмасин, бу ерда мени ҳайратланарли нарса кутаётган бўлиши мумкин.
Убанги экватор шимолидаги чакалакзор ва саванналарнинг аралашмаси бўлиб, у ерда жуда кўп банан, апельсин, лимон, лайм, ананас ва папайялар ўсарди. Бу ҳудудни узоқда жойлашган деб аташ ҳам камлик қиларди: 1974 йилда энг яқин телефон беш юз миль узоқда жойлашган эди ва ёмғирли мавсумда унга етиб бўлмасди.

Миссионерлар юз миль радиусда ёйилган еттита аҳоли пунктида хизмат қилишарди. Мен турган Гемена шаҳрида минтақадаги ягона почтамт ва банк, энг узун учиш–қўниш йўлаги, божхона ва паспорт назорати ходимлари идоралари, кичик армия базаси ва худди «Африка маликаси» фильмидан олингандек европача услубдаги ресторани бўлган кичик меҳмонхона бор эди. Бир нечта кичик дўконлар, протестант миссионерлари томонидан ўқитиладиган ўрта мактаб ва католиклар томонидан ўқитиладиган бошланғич мактаб – булар, эҳтимол, шаҳардаги барча давлат муассасаларидир.

Ли Андерсон ва унинг рафиқаси Эйлин, хўжайинларим ва бошлиқларим дарҳол мени иш билан кўмиб юбордилар. 1974 йил 10–сентябрда мен кундалик дафтаримда шундай деб ёзиб қўйдим: «Биз Геменада тахминан уч ҳафта ишладик, лекин худди уч ойдек туюлди». Бироқ, мен Андерсонлардан жуда кўп нарсани ўрганганимдан жуда миннатдор эдим.
Миссионерлар мени «геменалик югурдак бола» деб аташарди. Менинг вазифаларимдан бири кимга нима керак бўлса, ўшани «бориб олиб келиш» эди.

Менинг энг муҳим вазифам миссионерлар жойлашган аҳоли пунктлари ўртасида муҳим алоқани таъминловчи қисқа тўлқинли радиоприёмникка техник хизмат кўрсатиш бўлган. 1960 йилда миссионер Пол Карлсон ўлдирилганидан кейин, Конгодаги қонли воқеалар пайтида хавфсизлик биринчи ўринда турарди.
Карлсоннинг ўлимидан кейин вазият тинч бўлса–да, кескинлигича қолган эди; бу фожиали воқеа миссионерлар хотирасидан ҳеч қачон ўчмади. Ҳар куни эрталаб соат 6:45 да радиони ёқардим ва алифбо тартибида миссионер аҳоли пунктларини бирма–бир йўқлама қилиб чиқардим. Вазият мунтазам бўлса, у ердаги вакиллар «шу ерда» деб жавоб беришарди. Миссионерлар ўз ҳамкасблари хавфсиз эканлигига ишонч ҳосил қилиш учун кунига уч марта йўқлама қилишарди.
Менинг яна бир вазифам озиқ–овқат, кундалик эҳтиёж моллари ва ёқилғи таъминотини назорат қилиш эди. Шундай қилиб, мен Дапала билан танишдим.

Ишни бошлаганимга бир ой бўлганда, биздан тахминан юз миль узоқликдаги дарё бўйида жойлашган Акула қишлоғи яқинида йирик ёнилғи жўнатиш амалга оширилиши ҳақида хабар олдик. Миссия ишчиларидан бири Дэн тезда 55 галлонлик бўш бочкалар билан тўлдирилган юк машинасини топиб келди. Сафарда бизга нгбака номи билан машҳур бўлган йирик қабиладан бўлган масиҳий Дапала қўшилди.
Мендан атиги етти ёш катта бўлган Дапала болалар ётоқхонасининг техник ҳолати ва Гемена шаҳридаги ўрта мактабимиздаги таъмирлаш ишлари билан шуғулланарди. Бундай масъулиятли иш унга ўз қабиласида катта ҳурмат–эҳтиром қозонишига олиб келди.

Йўлда ҳамма айтилган гапларни тушуниши учун навбатма–навбат бир–биримизга таржима қилиб келдик. Дэн ва мен –  инглиз тилида, Дэн ва Дапала –  лингала тилида, Дапала ва мен – француз тилида гаплашардик. Ўзининг қабиладошлари сингари, Дапала мени «Робер» деб чақирарди – бу Роберт исмининг французча талаффузи эди, – чунки лингала, нгбака ёки француз тилларида «Роб»ни талаффуз қилиш қийин эди.

Улар “йўл” деб атайдиган, ердан кўплаб илдизлари чиқиб турган тупроқли сўқмоқдаги  даҳшатли силкинишлардан сўнг Акулага эсон–омон етиб келдик ва иложи борича кўпроқ бочка бензин сотиб олдик. Геменага қайтаётганда ёмғир ёға бошлади ва тўхташга мажбур бўлдик, чунки чакалакзор орқали сирпанчиқ тупроқли йўл бўйлаб ҳаракатланиш хавфсиз эмасди. Яхшиямки, биз турган жойдан унча узоқ бўлмаган жойда африкалик овчининг кулбаси бор экан ва у бизни ёмғирдан паноҳ топиш учун ичкарига киришга таклиф қилди.
Орадан бир соат ўтгач, ёмғир қандай тўсатдан бошланган бўлса, худди шундайин тўсатдан тўхтади. Кутилмаганда оқ танли одамларни кўришни хоҳлайдиган бир гуруҳ болалар пайдо бўлди. Кулбадан чиқиб, ёқимли юмшоқ лойга қадам босдим. Аллақачон ҳўл бўлиб (юк машинасида тоза кийимим борлигини билган ҳолда), мен ўйин–кулги қилишдан ўзимни тия олмадим. Йўлнинг қия қисмидан югуриб, бейсболчиларнинг севимли усулини қўллаб, олдинга югурдим ва лойга йиқилиб, пастга қараб сирпаниб кетдим. Нгбака қабиласи кичкинтойлари мириқиб кулишар, завқ билан чийиллашар ва чапак чалишарди.

«Бола ҳамма жойда болада!» – деб ўйладим, жилмайиб.
Болакайларнинг ўйинга қўшилиш истаги ва қатъиятсизликлари қўшилиб кетган интиқ туйғуларини ҳис қилиб, мен болалардан бирини ушлаб олдим ва яна бошланғич ҳолатга қайтдим. Уни бошимга кўтариб, жанговар ҳайқириқ билан югуришимни такрорладим ва бешинчи нуқтадаги қуюқ лойқадан сирғалиб ўтаётиб, кўзларини катта–катта очиб ўтирган болани қўлларим билан ушлаб олдим. Биз тўхтаганимизда, мен унга лингала тилида «раҳмат» дедим.

У бутунлай хурсанд бўлиб, нгбака қабиласи тилида нимадир деб ғулдураб, дўстлари олдига югурди. Мен унинг нима деганини тушунмадим, лекин Дапаланинг тиржайганини пайқадим. Яна бир довюрак болакай эҳтиёткорлик билан олдинга қадам ташлади – мен у билан ва яна бир қанча ўғил болалар билан ўз ҳунаримни такрорладим, кейин уларга оқ танли эркак билан ўйнай оладиган жасур бир қизалоқ қўшилди.
Охирги марта лойдан пастга сирғаниб тушганимдан сўнг, мен Дапаладан нгбака тилида уларга «раҳмат, Худо сизни яхши кўради» деб айтишини сўрадим.

Дапала менинг сўзларимни таржима қилаётганда, бир гуруҳ болакайлар олдида тиз чўкиб олдим. Олдимга бир қизалоқ келиб, мени қучоқлаб кўзларимга қаради. У қўллари билан сочларим ва юзларимни силаб, соқолимдан оҳиста тортди. Эҳтимол, у ҳаётида биринчи марта терисининг ранги қора ёки жигарранг бўлмаган одамни кўриш учун етарлича яқин бўлган эди; бу унинг учун нимани англатишини билмасдим. У мени яна қучоқлади ва хайрлашиб чакалакзорга қайтиб югурди.

Кечқурун тунда Геменага қайтдик ва Дапаланинг айтишича, лойда учиш маҳаллий болалар билан дўстона муносабат ўрнатишимга ёрдам берди. Қўлимни сиқиб қўйиш учун қўлини чўзиб, узоқ вақт уни бўшатмади. Кейин у жилмайиб:
– Сен бошқа оқ танлиларга ўхшамайсан. Менга бу фарқ ёқади. Биз дўст бўлишимиз керак.
– Раҳмат, – дедим жилмайиб. – Сенинг дўстинг бўлиш мен учун шараф!
Кейинги бир ой ичида дўстлигимиз янада мустаҳкамланди. Миссионерлар мени оқ танлиларга қарши жиддий ирқчилик Гемена каби йирик шаҳарларда одатий ҳол эканлиги ҳақида огоҳлантирдилар, аммо Дапаланинг хатти–ҳаракати туфайли бунга ишонолмадим.
Бироқ, яна бир воқеа миссионерларнинг сўзларида ҳақиқат борлигини кўрсатди, шунингдек, мени Африкага болалик шарпалари қувлаб келганини кўрсатди.

Мен тўхтаган турар жойнинг ёнида маҳаллий қабилалардан бўлган ўттизга яқин ўғил болалар жой олган ётоқхона бор эди. Баъзан бирга футбол ўйнардик. Улар кўпинча тўпни моҳирлик билан узатиш ёки уни бурним остидан моҳирлик билан чиқариш орқали мендан ўзиб кетишар ва буни уддалаганларида, оқ танли рақибдан ўзиб кетиш имкониятидан баҳраманд бўлишлари аниқ эди. Бу мени умуман безовта қилмасди, мен рақобатдан қўрқмасдим.

Лекин бир куни футболчилардан бири мени аҳмоқ қилиб кўрсатиш учун жуда кўп уриниб, бурним остидан тўпни олиб қочди. Аммо мен ундан тўпни олиб, уни майдон марказига узата бошлаганимда, бола энди унчалик хурсанд эмас эди.
Менга ютқазган болага қарата бир нечта пастгина мазах қилишлар эшитилди. У менга жаҳл билан нигоҳ ташлаб, масхарачиларга ўгирилди ва нимадир деди. Мен ҳеч нарсани тушунмадим, фақат охирги сўз – mondeli эди
Лингала тилида бу сўз “оқ танли одам” деган маънони билдирарди. Миссионерлар менга сўз талаффуз қилинган оҳанги унинг маъносини ўзгартириб, нейтрал таърифни ирқий таҳқирлашга айлантиришини тушунтиришганди. Агар фалокат келтирувчи оҳангни эшитсам, эҳтиёт бўлишим ва хотиржам кетишимни тавсия қилишган.

Ўсмирнинг оҳанги ҳақида ҳеч қандай шубҳа бўлиши мумкин эмасди.
Кейин эса, худди секинлаштирилган суратга олишда бўлганидек, ўнг муштим сиқилиб, таранглашиб бораётганини ҳис қилдим. Мен пашшаларнинг ғувиллашини эшитиб турардим. Эски «меним», худди баланд ўтларни ичига яширинган шердай, сакрашга шайланиб олган эди.
Фақат мен эшитадиган оғриқли таниш овознинг кулгиси футбол майдони билан чегарадош чакалакзордан келаётганга ўхшарди. «Юзига мушт тушир! Тушир, тушир, тушир ва у нима бўлганини тушунмасдан йиқилиб тушади ва бир ҳафта оғриқдан азоб чекади! Сен ўтмишингдан қочиб қутула олмайсан. Бўлақол! Қани, ҳозироқ!»
Аммо кейин бошқа бир босиқ ва кучли овоз янгради: «Уни урма. Миссионерларнинг меҳнатини йўққа чиқарма. Бошқа юзингни тутиб бер ва кет*. Сен ўзгаргансан. Буни ўзингга ва бошқаларга исботла!»
________________
* Қаранг: Мат. 5:39.

Шахсиятимнинг қарама–қарши томонлари бир қарорга келмасидан олдин, мени футбол ўйнашга таклиф қилган нгбака қабиласидаги бола чакалакзордаги мактаб ҳовлисидан келган безорига жимгина тикилиб, рақибим билан мени орамизга кириб олди.
Мени алмаштиришларини сўраганимни кўрсатиб, қўлимни кўтардим, хотиржамлик билан майдон четига бордим ва бир неча дақиқадан сўнг кетишга рухсат сўрадим.
Кулбамга кетаётиб, нима бўлгани ҳақида ўйладим.
«Қизиқ, миссионер устозим ҳукм қилинишга бизнинг лойиқ эканимизни, раҳм–шафқатга эса муносиб эмаслигимизни, иноят эса биз муносиб бўлганимиздан ҳам ортиқроқ эканлигини айтмаганмиди, ахир”.
Эски  «мен»им ҳукм қилишга тайёр эди. Менинг аста–секин ўзгариб бораётган янги «мен»им раҳм–шафқат кўрсатишга кўндиришга ҳаракат қиларди. Ундан кейин эса, менга ёрдамга келган нгбака қабиласидаги бола тусидаги марҳамат пайдо бўлди. «Ажойиб!» – деб ўйладим мен.
Раҳм–шафқат ва иноят мени болалигимда тўпланган ғазабдан, бу ғазабланган шердан қутқаришга қодир бўлган ягона куч бўлиб туюлди. Аммо ишонч муаммоси ҳали ҳам ечилмай қолганди. Маълум бўлишича, бу фанни ўқитиш Дапаланинг зиммасига тушган эди.
Ўқишим Африкага келганимизга тўрт ой бўлганда, 1974 йил декабрь кунларидан бирида бошланди. Дапала одатдагидек самимий қўл сиқиб саломлашиб, ёрдам сўраб менга мурожаат қилди:
– Робер, мендан бир нечта ўсмирларни катта якшанба хизматига кузатиб қўйишни сўрашди. Менга сенинг ёрдаминг керак бўлади. Ҳар уч ойда биз, Гемена ҳудудидаги масиҳий–африкаликлар турли чакалакзорлардаги чекка қишлоқларда махсус хизмат ўтказамиз. Одатда мактаб раҳбаримиз ҳайдовчи бўларди, аммо бу сафар у бора олмаслигини маълум қилди, мен эса юк машинасини ҳайдашни билмайман. Менга ёрдам берасанми?
Мен иккиланиб қолдим. Дапала «чакалакзорлардаги чекка қишлоқларда» деганини, мен «дунёнинг нариги чеккасида» деб эшитдим. Аммо маҳаллий қабила вакилларининг ваъз ва қўшиқ айтишини кўриш ҳавасимни уйғотди ва рози бўлдим.
Биз биринчи ўн беш миль йўлни қандай босиб ўтганимизни пайқамадик, йигитлар юк машинасининг кузовида қўшиқ куйлаб кетишарди. Кўп ўтмай Дапала асосий тупроқ йўлдан узоқроққа, пиёдалар йўлига ўхшаган жойга ишора қилди. Мен қайрилдим, Дапала менга тўхташимни айтди. 
Чакалакзордан қабила вакили чиқди. Шубҳасиз, маҳаллий алоқа тизими – барабанлар – бизнинг яқинлашиб келганимиздан хабар қилди. Дапала дўсти билан тез суҳбатлашиш учун юк машинасидан сакраб тушди.
Ҳамроҳим яна кабинага чиққач, қўлида дўсти совға қилган ўсимликнинг катта барги бор эди. Моторни ишга тушириб, юк машинасини чакалакзорга чуқур йўл бўйлаб йўналтирдим ва шунда Дапала маҳаллий аҳолининг лаззатли таоми баргга ўралганлигини айтди ва мени меҳмон  бўлишга таклиф қилди.
Эски «мен»им дарҳол вайсашни бошлади:
«Эсинг жойидами? Жижи ва Ноладан бошқа ҳеч кимга ишониб бўлмайди! Бу абориген сени ғалати нарсалар билан меҳмон қилмоқчи. Сен уни нима эканлигини ва у тўғри пиширилганми–йўқми, билмайсан. Бу хавфли эмасми? Қорнинг оғриб қолса–чи? Уни хафа қилмасдан бу саволларнинг барчасини беришнинг имкони йўқ. Ема! Унга ишонма! Бу хавфсиз эмас».
Кейин янги «мен»им тилга кирди:
«Аслида нима хавфлироқ? Озиқ–овқатми ёки ишончми?»
Эски «мен»им бу саволга жавоб топа олмади.
Янги «мен»им Дапалага ишонишга қарор қилди. Мен қарамай, қўлимни баргни ичига тиқиб, бош ва кўрсаткич бармоғим орасига қандайдир сирли модда бўлагини олиб оғзимга солдим.
Бир оз чайнагач, мен ёнғоқ таъмли қарсилдоқ бу таом кокос ёнғоғининг ушоқлари билан аралаштирилган қовурилган чумоли ёки термитлар эканлигини тахмин қилдим.
Мен секин ва астойдил чайнашда давом этдим. Аммо қанча чайнамай, доимо тишларим орасига тиқилиб қолган кичкина оёқчалар ва кокос толаларини олиб ташлашимга тўғри келар эди.
Юк машинасининг кузовидаги бир бола кабинанинг орқа ойнаси орқали мени кузатиб турарди. Ҳар сафар бу лаззатли таомнинг навбатдаги бўлагини солганимда, бу ҳақда дўстларига хабар берар, уларнинг хандон отиб кулишларига сабаб бўлардим. 
Бу таомни мен билан бирга баҳам кўраётганидан хурсанд бўлиб, Дапала табассум қилди.
Катта якшанба хизмати ўнлаб қабила вакилларини, шу жумладан, кўпгина ҳайратланган болаларни йиғди. Дапала мени бир нечта эркак ва уларнинг рафиқалари билан таништирди. Биз келганимиздан бир соат ўтгач, қуёш ботди ва қишлоқ тропик туннинг зулматига ғарқ бўлди. Кичкина гулханлар ва бир нечта милтилловчи мойли чироқлар бўлмаганида, мен юзим олдида ўз қўлларимни кўрмаган бўлардим.
Нгбака тилида гаплашиб, қўшиқ куйлаб бўлингандан сўнг, кечки овқат вақти келди.
Дастурхон ёзилишидан олдин Дапала баланд овозда мендан сўради:
– Робер, бугун йўлда еган овқатинг ёқдими?
– Албатта! – жавоб бердим мен. Кейин қошимни чимириб сўрадим. – Дапала, дўстим, мен ўзи нима едим?
– Бу термитлар эди, – деб кулди Дапала. – Лой ва тупроқдан улкан термит тепаликларини қурадиган тури. Улар пальма ёғида қовурилади.
– Улар унчалик ҳам ёмон эмасди, – дедим мен табассум билан, – тишларимга тиқилиб қолган оёқчалари ва мўйлабчаларини ҳисобга олмаганда.
Ҳамма кулиб, чапак чалиб юборди. Ишонч билан айта оламанки, Дапала мендан мамнун эди, эҳтимол, ҳатто фахрланарди ҳам.
Кечки овқатдан кейин кечгача қўшиқ куйладик. Ниҳоят дўстим ухлаш вақти келганини айтди.
Биз оловдан узоқлашганимизда, у менинг қўлимдан ушлаб олди. Агар бу Африкада эмас, АҚШда содир бўлганда жуда ҳайрон қолган бўлардим. Бир миссионер менга бу ердаги бундай имо–ишора нимани англатишини тушунтириб берди: «Бу одам менинг акамдан ҳам яқинроқ. Мен унинг учун жонимни ҳам беришга тайёрман».
Мен ҳеч қачон аборигенларнинг mondeli билан қўл ушлашганини кўрмаганман. Кейинчалик билдимки, бу жуда ҳам кам учрайдиган ҳолат эди.
Юриб кетаётганимизда Дапала – мен жавоб беришим учун эмас, тинглашим учун оҳиста деди:
– Робер, бу менинг қабиладошларим, менинг қишлоғим, менинг оилам. Мен уларсиз ҳеч ким эмасман...
У мени поли ва деворлари тупроқдан, томи ўт билан қопланган тўрт хонали катта уйга етаклади. Биз ўт тўшалган катта бамбук каравот ва худди шундай кичикроқ каравот турган хонада ухлашимиз керак эди. Дапала катта каравотга ётишимни қатъий тайинлади.
Менинг чироғим ягона ёруғлик манбаи эди. Мен ундан ётишдан олдин қайси тилда ибодат қилмоқчи эканлигини сўрадим. У ҳар бир киши ўз тилида ибодат қилишини таклиф қилди.
Дўстим қўлларимни қўлига олиб, «Исо Масиҳ» деган сўзидан ташқари, мен тушунмайдиган тилда коинот Худосига илтижо қилди. Мен Дапала учун нотаниш тилда ибодат қилдим ва у ҳам «Исо Масиҳ» сўзидан бошқа ҳеч нарсани тушунмади.
Ибодатимиз тугагач, мен унинг қора кўзларига қараб, лингала тилида қуйидагиларни айтдим:
– Биз турли қабилаларданмиз... лекин бизни тушунадиган ва севадиган ягона Худойимиз бор.
Дапалага хайрли тун тилаганимдан сўнг, чироқни ўчирдим ва чакалакзордаги ёлғиз кулбанинг қоронғи зулматида ётиб қолдим. Ҳақиқатни кўриш учун менга ёруғлик керак эмас эди: қаерда бўлсам ҳам, Худо  ёнимда эди, маданияти, тили, тарихи ёки терисининг рангидан қатъий назар, У ҳамма билан бирга эди.
Менда аста–секин янги шахс пайдо бўла бошлади.
«Энди оддий етимхонадаги бола эмасман, – деб ўйладим. – Мен Худонинг буюк оиласига мансубман».
Менда ҳали ҳал қилинмаган муаммолар кўп эди. Аммо ўша кечада болалигимдаги қайсидир яраларим битди.
1975 йил июнь ойида Африкага сафарим ниҳоясига етди. Нгбака қабиласидан бўлган миссионерлар ва дўстларим билан хайрлашиш мен учун осон бўлмади. Жўнаб кетиш куни Дапала ва мен бир–биримизга бир оғиз сўз айтмадик – фақат узоқ ва жим қучоқлашдик. Кўзимда унинг дўстлиги учун миннатдорчилик ёшлари кўринди. Уни бу ҳаётда бошқа кўрмаслигимга жуда афсусланиб, юк машинасига ўтирдим–у, орқамга қарамадим.
Ўша куни саккиз киши миссионерлар турар жойини тарк этишди. Биз йўлда ҳамма нарса: Итури ўрмонидаги пигмейларни, Руандадаги пулемётлар билан қуролланган аскарларни, Серенгети қўриқхоналари ва Нгоронгоро кратерини кўриб, бир неча ҳафтани йўлда, Найробида, Кенияда тугайдиган ақл бовар қилмайдиган, қалтис ва хавфли икки минг трансафрика милини ўтказдик. Уйга келганимда Жижига айтиб бериш учун жуда кўп ҳикояларни сақлаб қўйдим.
Аммо миссионерлик саёҳатимнинг энг муҳим қисми ўз тарихимдаги ўзгариш эди. Мен Африкага ўзига ишонмайдиган етимхонадаги бола сифатида жўнаб кетдим. Худонинг буюк оиласида иштирок этишим жамиятдаги мавқеимга ҳам, ўтмишимга ҳам боғлиқ эмаслигига қатъий ишонган эркак сифатида қайтиб келдим.

Книга на Узбекском языке: - Брошенный ребенок (Роберт Боб Митчелл)

Аннотация к книге Брошенный ребенок. В поисках надежды и дома. 
В этой автобиографической книге рассказывается удивительная история жизни мальчика, которого в возрасте трех лет мать оставила в детском приюте. Это история горьких разочарований, годами не сбывающихся надежд, отчаянной борьбы за свое человеческое достоинство и в конце концов сокрушительной победы над превратностями судьбы. Книга адресована широкому кругу читателей, но может быть особенно полезна людям, работающим с подростками и воспитанниками приютов, так как она дает надежду тем, у кого в силу горького жизненного опыта ее не осталось.

Цитата из книги Общество считает, что такие, как я, — воспитанники сиротских приютов — обречены на бессмысленное прожигание жизни, раннюю гибель или тюремное заключение. Генетическая предрасположенность толкала меня к повторению несчастной судьбы моих родителей. Я же решил изменить свое представление о том, кем я был и кем мог стать. Обратившись к Богу за надеждой, которую Он предлагает всем и каждому, независимо от национальности, языка или культуры, я узнал, что ничто из сделанного мной или другими людьми, пытавшимися оскорбить или унизить меня, ничто из моего прошлого или даже будущего, включая смерть, не может отлучить меня от любви Божьей. Эта любовь помогла мне простить моих обидчиков и освободила из плена мучительного прошлого — точно так же, как помогла обрести свободу и многим другим.