Филип Янси. НЕГА? - (2–қисм) Ўзбек тилида
NEGA? (Philip Yansi) O‘zbek tilida Audiokitob
Ҳар доим жавобсиз қолаётган савол
Мундарижа
1–қисм: Худо қаерда, ўзи?
Савол қайтмоқда
Ғамгин Мавлуд байрами
2–қисм: «Билишни хоҳлайман: Нега!»
Аввал силкинишлар, кейин тўлқин
Фожиа билан юзма–юз
Нега?
Бизнинг ягона умидимиз
Диққатнинг чалғиши
«Ёрдамчиларни изла»
Зиён қилиб қўйма
3–қисм: Худо ухлаб қолганда
«Бундай шафқатсизлик қаердан келди?»
Кўр ва кемшик дунё
Ёрдам сўраб қилинган нолалар
Қўшнилар
Умид учқуни
Эзгуликка элтувчи азоб
Ўсиш учун макон
4–қисм: Ёвузликни даволай туриб
Қайғу шаҳри
Ўт ўчириш қисмида
Синовдан ўтган ва мустаҳкамланган эътиқод
Узилган ҳаёт
Икки универсалия
Қийин саволлар
Ўлим, кеккаяверма
5–қисм: Уч буюк синов
Миннатдорчиликлар
«Бундай шафқатсизлик қаердан келди?»
Сараевонинг битта кўчасида Шарқ ва Ғарб бирга мавжуд бўлиши мумкин. Агар бозорга кириб қолсангиз, битта тарафга қарасангиз, шубҳасиз, ўзининг нафис бинолари, жамоатларнинг қуббалари ва очиқ осмон остидаги кўпчилик кафелари тўплами билан ўзингизни Венага бориб қолгандек ҳис қиласиз. Аммо бошқа бир томонга қарасангиз, мусулмон аёллар билан гавжум бўлган чой ва зираворлар дўконлари мавжуд Истанбулни кўраетгандек бўласиз. Унчалик узоқ бўлмаган жойда бутун Европани эгаллаб олмоқчи бўлган мусулмонларнинг ўрта асрлар босқинини тўхтатган тарихий жанглар бўлиб ўтган ва табиийки, ҳеч бир томон ҳеч нарсани унутмаган.
Сараеводаги азобларнинг ташқи белгилари мен Японияда кўрганларга ўхшарди: вайрон қилинган бинолар, пачоқланган машиналар, қабристонлардаги қабр тошли майдонлар. Аммо бу ерда айбдорлар одамлар бўлишди. Тарих инсоний нафрат ва шуҳратпарастлик туфайли юзага келган азоблар оғирлиги остида тебраниб туради. Минг йилликнинг бу охирги уруши низолар ва геноцид даврининг рамзи ҳамда айни пайтда – “тамаддунлар тўқнашуви” янги халқасининг даракчиси бўлди. Бир неча йил ўтиб, мусулмонлар томонида Болқон можаросига аралашган Қўшма Штатларнинг ўзи 2001 йил 11 сентябрда ислом экстремист–учувчиларнинг ҳужуми қурбони бўлди.
Ўша пайтда «World Vision» хайрия ташкилотининг раҳбари бўлган Боб Сейпл билан бўлган суҳбатимни эслайман. У яқиндагина оммавий қирғин содир бўлган Руандадан қайтган эди. Кўприк устида туриб, оёқлари остида дарё бўйидаги минглаб шишган жасадларни кузатиб турарди. Хуту қабиласининг вакиллари, номаълум сабабларга кўра, бошқа қабиладан деярли миллион кишини, Тутсиларни – ўзларининг қўшнилари, синфдошлари, жамоат аъзоларини мачете билан чопиб ташлашди... «Бу мен учун эътиқод инқирози эди, – деб тан олди Сейпл. – Бундай даҳшатни тасвирлай оладиган даражанинг ўзи йўқ. Кимдир «ҳайвонийлик» сўзини ишлатибди, лекин йўқ – бу ҳайвонларнинг қадр–қимматини поймол қилади. Ҳайвонлар завқ учун эмас, балки озиқланиш учун бир ёки иккита ўлжани бир вақтнинг ўзида ўлдирадилар, лекин ҳеч қандай сабабсиз миллионлаб ўзининг турини эмас. Юҳаннонинг биринчи мактуби хаёлимни тарк этмасди: “Ахир, ичингиздаги Руҳ дунёдаги шайтондан устундир”. Мен инсон қонидан арғувон бўлган дарёга қараганимда, бу ваъдага ишона олармидим?”
Шу сўзлар ҳақида ўйлаб, Сараевонинг марказий қисмидан айланиб ўтувчи гўзал дарё бўйида турардим – яқинда у ҳам одам қони билан қип–қизил рангга бўялганини англардим. Мен нацистларнинг концлагерларида, Освенцим, Дахау ва Берген–Бельзен каби жойларда бўлганман, улар ҳам худди Сейплни ҳайратда қолдирган ғайриинсонийлик ёдгорликларига айланишди. Мен коммунистлар давридаги энг даҳшатли ваҳшийликларни бошдан ўтказган руслар ва хитойликлардан интервью олдим. Мана, Сараевода бўлган бир неча кун ичида мен замонавий Европа шаҳрининг оддий аҳолиси билан учрашдим, улар очликдан омон қолган, уларнинг собиқ қўшнилари эса уларни ўта шафқатсиз отишма машқларида нишон сифатида фойдаланишган.
«Бундай шафқатсизлик қаердан келди?» – деб сўрадим мен тўрт йиллик қамал пайтида кундалик юритган журналистдан. У кўзларини пастга қаратиб, қўлларини диққат билан кўздан кечирди ва ўша кунларни хотирасида руҳан уйғотишга ҳаракат қилди. Хотираларнинг баъзилари ўчиб кетган бўлса–да, яралар сақланиб қолган. «Қаердан? – Бу жавоби йўқ савол. Булар бизнинг дўстларимиз, қўшниларимиз эди, мана энди эса – бизларни отиб, уйларимизни портлатиб юборишяпти. Файласуф Ханна Арендт ёвузликнинг оддийлиги ҳақида ёзади. Энг катта жиноятчилар намунали ота ва эр бўлишган. Улар кундузи яҳудийларни газ камераларига жўнатиб, кейин уйларига қайтиб, оиласи билан концерт тинглай оладиган нацистлардан фарқ қилмас эди».
Америка фуқаролар урушидаги каби, Югославия можароси оилаларни парчалаб ташлади. Мен икки акаси турли томонларни танлаган бир одам билан гаплашдим. Бири қамалга қарши туриш учун Сараевода қолган босниялик мусулмонларга қўшилган бўлса, иккинчиси хорватлар билан хизмат қилиш учун шаҳардан қочиб кетган. Бу одамнинг синглиси қамал қўшинига чақирилган сербга турмушга чиққани масалани янада мураккаблаштирарди. «Кўп никоҳлар шуниси каби аралаш эди, – деди у. – Серблар хорватлар билан, хорватлар боснияликлар билан, боснияликлар серблар билан – ва уларнинг кўплари ажралишиб кетди. Ҳудди мамлакат каби...» – Унинг дами ичига тушиб кетди.
Қандай қилиб инсон қамал остидаги ҳаётнинг доимий зўриқишидан омон қолиши мумкин? Омон қолганлар ҳар куни эрталаб туриш учун эртанги кунни ўйламасликка ҳаракат қилишларини ва жамиятнинг ёрдамига таянишларини айтиб беришарди. Сараево аҳолиси асосан ҳаво орқали, БМТ ва аэропортни назорат остида ушлаб турган НАТО кучлари томонидан етказилган гуманитар ёрдам – ловия, макарон ва гуруч билан кун кечиришарди. Аэропортга очиқ ер остидан қарийб бир километр узунликдаги туннел қазиш учун тўрт ой керак бўлди ва тунда у ҳаётни сақлаб қолиш учун келган минглаб шаҳарликлар билан гавжум эди. Туннелга кириш снайперлар учун янги нишонга айланди, улар кундузи у ерга боришга уринган ҳар қандай одамни нишонга олишарди.
Шундай бўлсада, деярли ҳамма яхши лаҳзаларни эсларди. «Бизда илгари ҳеч қачон бундай зиёфатлар бўлмаган, дейди қамалдан омон қолганлардан бири. – Агар кимдир бир чимдим паприка ёки бошқа зираворларни топса, у ҳамма қўшниларни зиёфатга чақирарди. Бир марта, менинг оилам тўққиз кун кетма–кет қуруқ макарондан бошқа ҳеч нарса емади. Бизда на зираворлар, на гўшт ва на кўкат бор эди. Бу чучуклик шу даражада онамнинг жонига теккан эдики, макаронга сепиб, таъми ва рангига ҳеч бўлмаганда бироз ўзгартириш киритиш учун, у кўчага чиқиб ўт териб келди. Албатта, бу таомни ҳам қўшниларимиз билан баҳам кўрдик». Немислар бомбардимон қилган пайтда Лондонда яшаган кекса британияликлар ўртасида ўтказилган сўровлар шуни кўрсатдики, уларнинг аксарияти ўша кунларни: осмонда бомбардимон самолётларнинг шовқинини эшитиб, қандай қилиб метрога тушганларини, ватанпарварлик қўшиқларини куйлаганларини, хурсандчилик билан Қироллик ҳаво кучлари ҳимоячиларига тасалли берганларини ва ухлашга тайёрланиш учун букма каравотлар ўрнатишганини соғиниш билан эслайдилар. Сараевода ҳам шунга ўхшаш воқеа содир бўлмоқда эди.
Шаҳарда бир ҳазил бор эди: «Оптимист ва пессимист ўртасидаги фарқни биласизми? Пессимист: «Ҳа! Бундан баттари бўлмаса керак», – дейди, оптимист эса унга: – «Ташвишланманг. Ҳар доим бундан ҳам баттарроқ бўлиши мумкин».
Мен суҳбатлашган бир аёл шундай деб эслади: «Энг ёмони қишда бўларди. Электр бўлмаса, бизда иситиш учун ҳеч нарса бўлмасди ва шунинг учун биз дуч келган ҳамма нарсани ёқиб юборардик. Менинг қўлимда шу жаҳаннамнинг ўртасида туғилган чақалоғим бор эди. Оилавий мебелларни болта билан чопиб ташладик. Бир мунча вақт ўтгач, ҳиссий ва жисмоний донг қотиб қолиш ҳисси пайдо бўлади. Кейин, Мавлуд байрамида қўшнилардан бири менга бебаҳо совғани – қаердандир топиб келинган дарахтнинг лой билан қопланган илдиз тизимини олиб келди. Мен йиғлаб юбордим. У мусулмон эди ва умуман Мавлуд байрамини нишонламаган, шунга қарамай, бизни исинишимиз учун қурбонлик қилди. Мен ҳеч қачон ўзим учун бунчалик катта аҳамиятга эга бўлган совға олмаганман ва ўша дарахтнинг бир қисмини ҳозиргача сақлаб қўйганман. Мен уни ёқиб юборолмадим. Энг шармандалиси, бу ҳаракат мени яна ўттиз кишининг ўлими ҳақидаги хабардан кўра кўпроқ таъсирлантирди».
Бир жасур виолончелчи нон учун навбатда турган йигирма икки нафар тинч аҳолининг ўлдирилишига ўз муносабати билан бутун бир шаҳарнинг руҳиятини кўтарди. У йигит йигирма икки кун давомида ўз уйидан фрак ва қалпоқ кийиб чиқди ва миномётдан ўққа тутилиб, одамларнинг ҳалок бўлган жойига табурет қўйиб, уларнинг хотирасига яккахон концерт берди. Унинг ғайриоддий жасорати шаҳар аҳолисини руҳлантирди, улар ҳатто яқин атрофда снарядлар портлаган кунларда ҳам унга қўшилишди.
Книга на Узбекском языке: - Почему? (Филип Янси)
Где Бог, когда я страдаю? Этот вопрос звучит безмолвным рефреном каждый раз, когда случается беда – неважно, с одним человеком или целыми нациями. Стоит произойти природному катаклизму, эпидемии, войне или очередному теракту – и сразу же сотни людей взывают к небесам: «Доколе, Господи?!» Если мы не можем доверить Богу безопасность наших детей или защиту близких от мучительной смерти, то в чем вообще можно Ему доверять? Почти 25 лет назад Филип Янси написал нашумевшую книгу, где попытался изложить свой взгляд на эту извечную проблему. Сегодня события на трех континентах, которые лихорадят человечество, заставляют его снова взяться за перо. C характерной для автора прямотой и честностью книга обращается к тем, кто несет тяжкое бремя страданий, чья вера пошатнулась от перенесенной боли, кто испытал разочарование в Боге и людях, но все равно пытается найти смысл в том, что происходит вокруг, и разобраться в этом ВОПРОСЕ, КОТОРЫЙ ОСТАЕТСЯ ВСЕГДА.
