Дон Мак-Керри. Иброҳимнинг оиласи: парчаланган шажарани шифолаш - (15-боб) Китоб Ўзбек тилида
Ibrohimning oilasi: parchalangan shajarani shifolash (Don Mak-Kerri) O‘zbek tilida Audiokitob 
Мундарижа
1-ҚИСМ
1-боб: Худонинг дўсти Иброҳим
2-боб: Худонинг дўсти иккиланади
3-боб: Ҳожарнинг фожеаси
4-боб: Исмоил: Худо эшитади
5-боб: Ака-укалар ўртасидаги адоват
2-ҚИСМ. ИСМОИЛНИНГ ЭНГ МАШҲУР ЎҒЛИ
6-боб: Муҳаммад – биринчи мусулмон
7-боб: Қуръон – Муҳаммаднинг китоби
8-боб: Шаклланган ислом: ҳадис ва қонун
9-боб: Ислом. Унинг эътиқод белгилари ва диний вазифалари
3-ҚИСМ. КЎП ҚИЁФАЛИ ИСЛОМ
10-боб: Исломда этник мансублик ва сиёсат
11-боб: Катта бўлиниш: суннийлар ва шиалар
12-боб: Мистицизм: қонундан қочиш
13-боб: Халқ исломи: мусулмонлик ва руҳий кучлар
14-боб: Жанговар ислом: аслиятга қайтиш
15-боб: Ислом ва секуляризм
16-боб: Рақиб пайғамбар Мирзо Ғулом Аҳмад
17-боб: Ирқчи ислом. Африка-Америкадан келиб чиққан мусулмонлар
4-ҚИСМ. МУСУЛМОНЛАРГА ХИЗМАТ ҚИЛИШ
18-боб: Исонинг йўли
19-боб: Худо Шоҳлиги ва маданият
20-боб: Мусулмонларга хизматчи
21-боб: Руҳий кучдан фойдаланиш
22-боб: Аниқ ҳаракатлар доираси
5-ҚИСМ МУСУЛМОНЛАР БИЛАН ИШЛАШ МЕТОДЛАРИ
23-боб: Исо ва суннийлар
24-боб: Исо ва шиалар
25-боб: Исо ва келишувчан мусулмонлар
26-боб: Исо ва жанговар мусулмонлар
27-боб: Исо ва мутасаввифлар
28-боб: Исо ва халқ исломига итоат этувчи мусулмонлар
29-боб: Исо ва аҳмадийлар
30-боб: Исо ва Африка-Америкадан келиб чиққан мусулмонлар
6-ҚИСМ. ИСЛОМ ВА МАСИҲИЙЛИК ЎРТАСИДАГИ ИЛОҲИЙ ЗИДДИЯТЛАР
31-боб: Мусулмонларнинг Муқаддас Битикка ҳужумлари
32-боб: Муҳаммад ўзини пайғамбар дебэълон қилади
33-боб: Муҳаммаднинг Қуръон ҳақидаги таъкидлари
7-ҚИСМ. ИБРОҲИМ ОИЛАСИДА ЯРАШУВ
34-боб: Бошқа эътиқодга ўтишдан жароҳат олиш
35-боб: Мураббийлик баҳоси
36-боб: Мураббийликнинг аниқ мақсадлари
37-боб: Жамоанинг шаклланиш модели
38-боб: Машаққатнинг ниҳояси
Сўнг сўз
15–боб
Ислом ва секуляризм
“Секуляризм” – кўп тушунчаларни қамраб оладиган термин. Баъзан бу сўзни “Ғарб” ёки “Ғарб маданияти” сўзлари билан аралаш–қуралаш қилиб ишлатадилар. Уни ҳаётга илмий ёндашув сифатида ҳам, ғайритабиий ҳодисани рад қилиш сифатида ҳам тавсифлайдилар. Ғайритабиий ҳодисалар доирасида инсон ўз муаммоларини Худонинг мададига суянмай ҳал қилишга интилади, булар агностик тур бўладими ёки материализмнинг атеистик, капиталистик, социалистик ёки коммунистик типи бўладими – барибир. Охир–оқибатда у шундан иборат бўладики, инсоннинг қобилияти динни пастга уриб, Худосиз юксалтирилади. Ўзига ишониш ҳис–туйғуси юксалади, мендан ташқарида ҳеч нарса йўқ, деган ишонч ётади. Агар Худо бор бўлса, У ҳақда ҳеч ким билмайди. Албатта, иблисга ёки фаришталар подшоҳига ё жинларга ишонишга озгина лаёқат ҳам бу қарашларга ҳамроҳ бўлади.
Шубҳасиз, ана шу “илмий ёндашув” ва “ўзим қила оламан” деган фикрлаш Ғарб маданиятида қудратли ижодий қувватни озод қилди. Бу маданият ижодий қувватни техника ютуқлари туфайли тенги йўқ ҳодисага олиб келди. Бунинг ортида Ғарб дунё иқтисодида тўлиқ ҳукмронликни эгаллаб бораётгани туради. “Нефть мамлакатлари” бундан мустасно.
Ғарб беқиёс даражада техника ютуқлари бўйича ва иқтисодий томондан юксалиб бораётгани учун, секуляристик дунёқараш тахминларга асосланган ҳолда, ҳамма томонга кириб борди.
Ислом ва колониализм
Асримиз бошларидан иккинчи жаҳон урушигача тўқсон фоиз мусулмон олами Ғарбнинг колониал ҳукмронлиги остида эди. Бу эса мусулмон халқлари онгида ўчмас из қолдирди. Мусулмон олами курашаётган муаммо –Ғарб технологиясини қандай қабул қилиш тўғрисидаги масала эди.
Ғарб маданий қадриятлари билан мусулмон қадриятларининг ўзаро муносабати максимал даражада мослашувдан бошланиб, тамомила босиб олишгача етиб борди. Бунинг натижаси эса мусулмон олами билан ғарб олами ўртасида фарқларни пайдо қилди. Биз юқорида жанговар ислом тўғрисида гапириб, уни муҳокама қилган эдик. Энди эса бизни ҳар иккаласининг мослашуви билан боғлиқ жавоблар қизиқтиради.
Мослашув муаммолари
Бу уринишларнинг – Ғарб технологияси ютуқларини ўзлаштиришнинг аҳамияти шундан иборатки, ютуқлар дунёқарашни – еттинчи асрдаги ислом дунёқарашидан тубдан фарқ қиладиган борлиқ тўғрисидаги тахминлар йиғиндисини ўзи билан олиб келяпти. Мусулмонлар олдида пайдо бўлган иккиланиш шундан иборатки, назарий жиҳатдан Муҳаммаднинг таълимоти ва хулқ–атвори намунаси, яъни мутлақ дин ва ҳаёт қоидалари мезон деб қаралади. Муҳаммад энг ёрқин пайтларида ҳам Ғарбнинг на технологик ютуқларини, на дунёқарашини тасаввур қила олмагани сабабли, мусулмонлар исломдан ташқарида Ғарбнинг ютуқлари қандай юз бераётганини тушунишга ҳаракат қиляптилару аммо саросимага тушиб қоляптилар. Аслида мусулмонлар исломни ҳар қандай саволга жавоб берадиган энг муҳим эътиқод деб тасаввур қиладилар.
Шуни қўшимча қилишимиз керакки, Исо бу оламдан ажратиб олинган руҳий шоҳликни олиб киргани сабабли, масиҳийлар янада бахтли онларни ҳис қиладилар. Исонинг таълимоти бошқа маданиятга кириб борган руҳий қадриятлар учун хамиртурушдир. Шундай бўлса ҳам, тор дунёқарашга мажбурлаб киритишга уринадиган муаммоларни ҳеч қачон келтириб чиқармаган. Тор дунёқараш – биринчи асрга оид Фаластин маданиятининг яҳудий, юнон ва рим маданияти ўзаро қоришмаси билан чамбарчас боғлиқдир.
Ислом эса, аксинча, қонуннинг, шариатнинг мутлақлиги билан бўғилган. Бу қонун ва шариат ақидалари араб маданиятининг кичик парчасини акс эттирадиган Қуръон ва ҳадисларда илдиз отган бўлиб, битта арабнинг дунёқараши, бир лаҳзалик ҳаёти билан чегараланган. Ислом, яъни Муҳаммаднинг (570– 632) дини ана шундай: Муҳаммаднинг Қуръонини мутлақлаштириш, ҳадисларда сақланган ва Муҳаммаднинг оламни англаш хусусиятларига мос бўлган намунали ҳаёти натижасида тақводор мусулмонлар йигирманчи аср талабларини қондира олмайдиган тизим доирасида қолиб кетяптилар. Бу тизим исломдан бошқа нималар шу даражада муҳим ютуқларга олиб келганини изоҳлаб бера олмайди.
Бу шароитда ислом олдида икки йўл бор. Биринчиси шуки, Муҳаммад ваҳий кўриш (бу ҳеч қачон бўлмаган!) қобилиятига эга бўлган, Қуръонда Муҳаммад бугун биз кўраётган ҳамма нарсаларни башорат қилганини гўё кўрсатган эмиш. Қуръон ва ҳадисларда маъноларни (аслида бу маънолар йўқ!) ўқиб билиб олишга қодир бўлган эмиш. Иккинчиси шуки, Муҳаммад шунчаки бир инсон. Гарчи у ёрқин инсон бўлса ҳам, унинг таълимоти ва хулқ–атвори, дунёқараши ўзгармайди, деб айтиш учун етарли асос бўла олмайди. Бундай дунёқараш кейинги асрларда, айниқса, бизнинг асримизда кенг қулоч ёйиб бораётган “технологик” деб номланувчи фан ютуқларини ҳар томондан сиқиб қўйишга қодир бўларди.
Агар Муҳаммад ҳамма замонларда ўзини намунали одам сифатида кўрсатмаганда, оламга ўз даври ва вазияти бўйича қатъий чекланган абадий қонун (шариат)ни васият қилмаганда эди, бу муаммо ҳозирги мусулмонлар учун шунчалик кескин бўлмаган бўларди. Ислом бу шафқатсиз ҳукмдан чиқиб кетишга ҳаракат қилмаган, деб айтсак, бу гапимиз тўғри бўлмасди. Ҳамма бало шундаки, ана шундай уринишнинг ҳар бирида Муҳаммаднинг қиёфаси ва унинг аҳамияти пасайиб бораверди. Ҳозиргача ислом бундай қатъий чоралар қўллашни хоҳламайди. Дарвозани энди очса бўлади, янгиликни тўхтатиб бўлмайди. Эҳтимол, охир–оқибатда бу янгилик Муҳаммадни тарихнинг бир четига суриб чиқариб, исломни обрўсизлантириб қўйган бўларди ва у коммунизм сингари тизим сифатида қулаган бўларди.
Исломни мослаштиришга илк уринишлар
Ажойиб тарих – исломнинг Ғарб билан мураккаб муносабатлари тарихидир. Эҳтимол, исломнинг ХХ асрда Ғарб билан кескин мослашуви бўйича энг дастлабки ва энг драматик намунаси Туркия бўлса керак. 1924 йили Камол Отатурк – шу пайтгача армиянинг қаҳрамон генерали ролини ўйнаган одам – қайта ташкил қилинган Туркия Республикасининг Президенти вазифасини қабул қилди. У тезлик билан Туркияни диндан ажралган давлат деб эълон қилди, диний эътиқод эркинлиги кафолатланган Конституцияни эълон қилди, араб алифбосини лотин алифбосига алмаштирди, ислом диний мактабларини ёпди, аёллардан паранжини олиб ташлади, сўфийларнинг йиғинларини тақиқлади. Хуллас, динни шахсий ишга айлантириш учун яна кўп масалаларни ҳал қилди. Қаршилик кўрсатиш тажрибаси эса дастлабки ўн йилликда жиддий натижага эриша олмади.
Яқиндагина мусулмонларнинг Уйғониш даври қайтадан куч олди. Давлат диндан ажралгани тўғрисидаги қонунга қарамай, турк халқи ўзининг этник мансублиги билан мусулмонлигини бир, деб қарайди (“Турк бўлмоқ – мусулмон бўлмоқ деганидир”). Кеннет Креггнинг Туркияга берган баҳоси йигирма беш йил илгари айтилган бўлса–да, бугунда ҳам адолатлидир. У шундай ёзган эди:
“Шу нарса аниқки, ислом Туркияда ҳаддан ташқари етилди, диннинг давлатдан ажралгани Туркияни эътиборсиз қолдирди ва эркин давлат учун олдиндан бир гап айтиш қийин. Бу давлатнинг яшаши – шубҳасиз, аммо характери ҳамон шубҳали. Туркия Отатуркдан кўп яшади, аммо ҳозиргача Отатуркнинг мероси тўрларида қолиб кетяпти” (Cragg 1965:154).
Арабларнинг Ғарб билан ўзаро алоқалари тарихи Мисрнинг тараққиётида ўз аксини топади. Муҳаммад Абду (1849–1905) қаҳрамон ислоҳотчи ғояларидан илҳомланган бўлса–да, Жамолиддин Афғоний (1839–1897) бу ғояларни Мисрдаги воқеаларга ўзининг ҳал қилувчи таъсирини ўтказиш билан мослаштирди. “Унинг муҳим тезислари шундан иборат эдики, ноисломий қатламлардан халос бўлган ҳақиқий ислом ҳозирги тафаккур ва шарт–шароитлар билан ажойиб равишда уйғунлашган” (Cragg 1965:36). Абду ортодоксал ислом асосларига мутлақ имон билан риоя қилди. У исломни қайта кўриб чиқишга ёки ўзгаришларга учрашига асло йўл қўймаган бўларди. У шундай деган эди: “Муҳаммад солиҳдир, ҳозирги ютуқлар Муҳаммад томонидан башорат қилинган... бунинг тасдиғини Қуръон ва ҳадисларда топиш мумкин”.
Бошқача айтганда, Абду ўз қараши бўйича дин билан фанни ажратди. У ўзининг диний ишонч–эътиқодлари рационал жиҳатдан тадқиқ этилишига йўл қўймаган бўларди. Абду ўз эътиқодини ҳимоя қилди, илмий тараққиёт Муҳаммаднинг таълимотида ўз сабабларини топади, деб қаради ва фан ютуқларини исломники деб қабул қилди. Унинг шогирдлари маълум даражада ҳозиргача унинг таълимотига риоя қиладилар.
Миср дилеммаси
Мисрда бугун ғарб қадриятлари ва ютуқлари билан Муҳаммадни илоҳийлаштириш ўртасида зиддият бор, шунингдек, Муҳаммаднинг нутқи, хулк–атвори билан ўлчанадиган шариат қонунларининг муқаддасллигига оид анъанавий ислом ўртасидаги муносабатларда ҳал қилинмаган таранг вазият мавжуд. Миср ҳукумати ҳозиргача шариат қонунлари борасида тазйиқларга учмади, шунинг учун ортодоксал ислом ноисломий ёки секуляр ҳодиса сифатида қаралади. Жангари мусулмонлар ҳамма Миср Президентларига – Жамол Абдул Носирдан бошлаб Ҳусни Мубораккача суиқасд уюштирганлар. Мисрни тадқиқ этиш – “Ўртача ҳодиса”ни тадқиқ этиш демакдир.
Шариат қонунларини олиб кириш муаммолари
Энг адолатли Саудия Арабистони Қуръонни Конституция сифатида ишлатади. Гарчи бу детал конформизмнинг ташқи кўриниши бўлиб, сулолага кафолат берса ҳам, хориждаги минглаб саудияликларнинг ноисломий хулқ–атвори афсонага айланиб кетган. Покистонда, Бангладешда ҳарбий диктаторлар шариат қонунларини жорий қилдилар. Аммо тартибга итоат этишни истамайдиган фуқароларни тўлиқ итоат эттиришга эришиш талаб этилади. Номусулмон фуқароларга шариат қонунларини жорий қилишга уриниш оқибатида Суданда фуқаролар уруши тўхтовсиз давом этмоқда.
Каддафининг “Яшил китоб”и
Ливия раҳбари Каддафи ислом уйғониш ҳаракатида ноёб фарқни тақдим қилган эди, чунки, бир томондан, исломнинг анъанавий қонунчилигида бунга ўрин берилмаган бўлса, иккинчи томондан, санус биродарлар йўлбошчиларига ҳам ўрин йўқ. Каддафи шариат қонунларини ўзининг янги тартибдаги шахсий қарашлари билан алмаштирган эди. Бу – унинг “Яшил китоб” номли машҳур уч жилдли асарида бор. У қонунни ислоҳ қилиш ўрнига алмаштириб қўя қолди. 1979 йил 6 декабрда Каддафи “New York Times” га берган интервьюсида шундай изоҳ берди: “Яшил китоб” – инсониятнинг халос бўлиши учун йўл кўрсаткичдир… Янги Хушхабар. Янги асрнинг, омма асрининг Хушхабаридир”.
Буни Жон Л. Эспозито шарҳлаб, шундай ёзади:
“Яшил китоб” сиёсий ва ижтимоий бошқарув тартибидан шариат қонунларини олиб ташлади. Каддафи кенг қамровли сиёсий, ижтимоий ва иқтисодий тажрибани оммавий ғоявий қарашлар билан қориштириб, маданий инқилобдан кам бўлмаган ҳодисани амалга оширди. Бу инқилоб Қуръон ёки Пайғамбарнинг илоҳий раҳнамолигига эмас, балки Каддафининг фикрларига асосланган” (Esposito 1984: 159–160). Шубҳасиз, Каддафи мусулмон ва ислом ҳимоячиси сифатида гавдаланади.
Каддафининг Кипрда “Ал–Маукиф ал–Арабий” газетасига берган интервьюси бу тўғрида гувоҳлик беради. Унинг таъкидлашича, барча масиҳийлар итоат эттирилиб, мажбурий равишда исломга юз бурдирилмас экан, Ливанда тинчлик бўлмайди. У шундай деган эди: “Хато шундан иборатки, ҳамон масиҳий араблар бор. Араб масиҳий бўлиши керак эмас” (Абдул Фади. “Ал–Нур”, 2–жилд, 1–сон, 2–бет). Мазкур ақида масиҳийлар учун ғоят хатарли эканига қарамай, биз– масиҳийлар учун шуниси қизиқки, мусулмонлар, айниқса, анъанавий мусулмонлар Каддафини яхши мусулмон деб ҳисобламайдилар. Унинг “Яшил китоб”ини эса исломдан кескин чекинишдир, деб биладилар. Каддафининг қарашини эса ислом номи остида дунёвий ғояларнинг исломга олиб кирилишидир, деб таърифлайдилар. Каддафи ҳокимият тепасидан кетгандан кейин, шу нарсани кўриш қизиқарли бўлади: халқ анъанавий исломга қайтадими ёки кимдир ислом билан алоқани заифлаштириш учун “Яшил китоб”дан фойдаланиб, ҳокимиятга секуляр ёндашув орқали халқни олға бошлайдими?
Исломнинг коммунизм билан ҳазили
Бутун мусулмон оламида ғоят ғалати нарса ҳукм суради. Бу – айрим мусулмон мамлакатларининг коммунизм билан ҳазилидир. Улардан энг ашаддийлари Совет Иттифоқи, Ливия, Сурия, Ироқ ва Яман Халқ Демократик Республикаси ўрталаридаги алоқалар эди. Уларнинг орасида Жанубий Яман қисқа вақт марксистик мамлакат бўлиб яшади (Яманда гражданлар уруши даврида Миср ва Саудия Арабистони ўртасидаги келишмовчилик бунга сабаб бўлди). Саудия Арабистони беҳисоб нефт бойлиги билан Шимолий Яманни ўзининг иқтисодий васийлигига айлантирди, кейин Яман Халқ Демократик Республикаси билан муносабатларни тиклади (Pipes 1983:313). Бунинг натижасида икки Яман бирлашиб, марксистик ҳукуматга барҳам берилди.
Бу айтилганлар мусулмон оламида ХХ асрдаги секуляр технологик жамият дунёқарашини қабул қилиш ёки рад этиш учун бораётган кураш шаклларининг намуналаридир. Бу намуналар миллат даражасида келтирилган. Мусулмон жамиятида озчилик одамлар ва алоҳида шахслар Ғарбнинг бу даъватига ва унинг ортида турган секуляр ғояларга қандай жавоб беряптилар? Кўплаб мусулмон мамлакатларига қилган саёҳатларимда шундай шахсларни ва кичик гуруҳларни кўрдимки, улар бутунжаҳон ҳодисасига айланган ғарб секуляризмининг ҳамма технологик ютуқларига мос келади.
Книга на Узбекском языке: Семья Авраама: исцеление сломанной ветви (Дон Мак-Керри)
Эта книга призвана помочь христианским работникам, научить их как трудиться с сыновьями и дочерьми Измаила, так как Мухаммад и его потомки решили отождествить себя с коленом Агари и Измаила.
Эта книга написана не для научных работников, она написана непосредственно для тружеников. Работа эта призвана стать введением в труд среди мусульман.
Для тех, кто имел счастливую возможность закончить учебное заведение, специализируясь на исламе, для тех, кто достиг определенных вершин, занимаясь практическим трудом и самообразованием, нет ничего особенного в этой книге. Но для тех, кто специально не изучал миссиологию и ислам, у кого не было доступа к самым последним исследованиям в этой сфере, книга эта может восполнить имеющийся пробел в знаниях.
