1 Iso shoh Hirodning hukmronligi davrida, Yahudiyadagi Baytlahm shahrida tug‘ilgan edi. Oradan ko‘p o‘tmay sharqdan Quddusga munajjimlar kelishdi.
2 Ular: — Yahudiylarning yangi tug‘ilgan shohi qayerda? — deb so‘radilar. — Biz Uning yulduzi chiqqanini ko‘rdik. Unga ta’zim qilgani keldik.
3 Bu gapni eshitib shoh Hirod ham, butun Quddus aholisi ham bezovtalanib qoldi.
4 Hirod barcha bosh ruhoniylarni va Tavrot tafsirchilarini to‘plab, ulardan: “Masih qayerda tug‘ilishi kerak?” deb so‘radi.
5 Ular shunday javob berdilar: — Yahudiyadagi Baytlahm shahrida, chunki payg‘ambarning bitiklarida shunday yozilgan:
6 “Ey Yahudo yurtidagi Baytlahm! Sen Yahudoning buyuk shaharlaridan hech kam emassan. Zero, sendan bir hukmdor chiqadi, U xalqim Isroilga cho‘ponlik qiladi.”
7 Shundan keyin Hirod hech kimga bildirmay munajjimlarni chaqirib, ulardan yulduz paydo bo‘lgan aniq vaqtni bilib oldi.
8 So‘ng ularni Baytlahmga jo‘natayotib, dedi: — Baytlahmga boringlar, chaqaloq to‘g‘risida hamma narsani aniq bilib olinglar. Chaqaloqni topganlaringizdan keyin, menga xabar beringlar, toki men ham borib, Unga ta’zim qilayin.
9 Munajjimlar shohning so‘zlarini eshitib bo‘lib, yo‘lga tushdilar. Ularga oldin ko‘ringan yulduz yana paydo bo‘ldi, munajjimlar rosa xursand bo‘ldilar.
10 Yulduz ularga yo‘l ko‘rsatib bordi va nihoyat, chaqaloq yotgan joy tepasiga kelib to‘xtadi.
11 Munajjimlar uyga kirib, chaqaloqni va Uning onasi Maryamni ko‘rdilar. Tiz cho‘kib, chaqaloqqa ta’zim qildilar. So‘ng xazinalar solingan qutichalarini ochib, Unga oltin, xushbo‘y tutatqilar va mirrani tortiq qildilar.
12 Hirodning oldiga qaytmasliklari to‘g‘risida ular tushlarida ogohlantirilgandan keyin, boshqa yo‘l bilan o‘z yurtiga qaytib ketdilar.
13 Munajjimlar ketganlaridan keyin, Egamizning bir farishtasi Yusufga tushida zohir bo‘lib dedi: “Tur! Chaqaloq bilan onasini olib, Misrga qoch. Chunki Hirod chaqaloqni topib, o‘ldirmoqchi. Men senga aytmagunimcha, Misrda qol.”
14 Yusuf o‘rnidan turib, chaqaloq bilan Maryamni oldi–yu, tunda Misrga jo‘nadi.
15 Hirodning ajali yetgunicha, u yerda qoldi. Egamizning payg‘ambar orqali: “Men O‘g‘limni Misrdan chaqirib oldim”, deb aytgan bashorati bajo bo‘lishi uchun bu voqea yuz bergandi.
16 Hirod, munajjimlar uni aldab ketganini bilib, g‘azabga mindi. U Baytlahmdagi va uning atroflaridagi ikki yoshgacha bo‘lgan hamma o‘g‘il bolalarni qilichdan o‘tkazishni buyurdi. Chunki munajjimlarning aytgani bo‘yicha yulduz taxminan ikki yil oldin chiqqan edi.
17 Shunday qilib, Yeremiyo payg‘ambarning aytganlari bajo bo‘ldi:
18 “Rama shahridan bir nido eshitilur, Achchiq bir nolayu ohu fig‘on bu. Bolalari uchun yig‘lar Rohila, Ovunishni xohlamas, chunki ular endi yo‘q.
19 Hirod vafot etgandan keyin Yusuf Misrda ekan, Egamizning bir farishtasi unga tushida zohir bo‘lib dedi:
20 “Tur, bola bilan onasini olib, Isroil yurtiga qaytib bor. Bolaning joniga qasd qilganlar olamdan o‘tdi.”
21 Shunda Yusuf bola bilan Maryamni olib, Isroil yurtiga yo‘l oldi.
22 Ammo Yahudiyada Hirod o‘rniga uning o‘g‘li Arxelay hukmronlik qilayotganini eshitib, u yerga borishga qo‘rqdi. So‘ng tushida xabar olgandan keyin, Jalila viloyatiga yo‘l oldi.
23 U yerga borib, Nosira degan shaharga joylashdi. Shunday qilib, Egamiz payg‘ambarlar orqali: “Uni Nosiralik deb ataydilar”, deb aytgan bashorati bajo bo‘ldi.
Matto Muqaddas xushxabar: 2 Bob
MakDonaldning Injil kitobiga o'zbek tilidagi sharhlari
II. MASIH SHOHNING ILK YILLARI (2-bob)
A. Donishmandlar shohga ta’zim qilgani kelishadi (2:1−12)
2:1-2 Masihning tug‘ilishi bilan bog‘liq voqealar xronologiyasini tushunish qiyin. Birinchi oyatdan Hirod Isoni Maryam va Yusuf Baytlahmdagi molxonada ekanida o‘ldirmoqchi bo‘lgandek tuyulsa-da, voqealar ketma-ketligi bir-ikki yil o‘tganini ko‘rsatadi. Matto 11-oyatda donishmandlar Isoni uyda ko‘rganini aytadi.
Hirodning ikki yoshgacha bo‘lgan barcha o‘g‘il bolalarni o‘ldirish haqidagi farmoni (16-oyat) ham shoh tug‘ilganidan beri qancha vaqt o‘tgani aniq emasligini ko‘rsatadi.
Buyuk Hirod Isovning avlodi bo‘lib, yahudiylarning an’anaviy dushmani edi. U yahudiylikni qabul qilgan, ammo uning e’tiqodi, ehtimol, siyosiy sabablarga asoslangan edi. Uning hukmronligi so‘nggi yillarida sharqdan donishmandlar yahudiy Shohini izlab kelishdi. Bu odamlar, chamasi, tabiat unsurlari bilan bog‘liq marosimlarni o‘tkazadigan majusiy kohinlar edi.
Ular ko‘p narsani bilganlari va bashorat qila olganlari uchun shohlar ularni maslahatchi etib tayinlar edilar. Ularning sharqning qayeridan kelganlari, qancha bo‘lganlari va qancha vaqt yo‘l yurganlari bizga ma’lum emas.
Sharqdagi yulduz ularga qandaydir tarzda ta’zim qilgani kelgan Shohning tug‘ilganini ma’lum qildi. Ehtimol, ular Eski Ahddagi Masihning kelishi haqidagi bashoratlarga oshno bo‘lganlar. Balki Balomning Yoqubdan yulduz chiqishi haqidagi bashoratini (Son 24:17) Masihning birinchi kelishi vaqtini bashorat qiluvchi yetmish hafta haqidagi bashorat (Dan 9:24−25) bilan bog‘laganlardir. Biroq bu bilim ularga g‘ayritabiiy yo‘l bilan berilgan bo‘lishi ehtimolga yaqinroq.
Yulduzning paydo bo‘lishiga turli ilmiy izohlar berilgan. Ba’zilar, masalan, sayyoralarning birlashishi yuz berganini aytishadi. Ammo bu yulduzning yo‘nalishi g‘oyat beqaror edi: u donishmandlar oldida yurib, ularni Quddusdan Iso turgan uyga boshlab bordi (9-oyat). Keyin to‘xtadi. Aslida u shunchalik g‘ayrioddiy ediki, uni faqat mo‘jiza deb hisoblash mumkin edi.
2:3 Shoh Hirod yahudiylarning Podshohi bo‘lmish chaqaloq tug‘ilganini eshitib, tashvishga tushdi. Bunday go‘dak uning shundoq ham beqaror hokimiyatiga tahdid solardi. Butun Quddus ham u bilan birga bezovtalandi. Bu xabarni xursandchilik bilan kutib olishi kerak bo‘lgan shahar o‘z mavqeini yo‘qotishdan yoki nafratlanilgan Rim hukumatining noroziligini keltirib chiqarishdan xavotirda edi.
2:4−6 Hirod Masih qayerda tug‘ilishi kerakligini bilish uchun barcha din peshvolarini to‘pladi. Oliy ruhoniylar bosh ruhoniy va uning o‘g‘illari (ehtimol, oilaning boshqa a’zolari ham) edi. Xalq ulamolari Muso qonunining dunyoviy bilimdonlari edilar. Ular qonunni saqlash, o‘rgatish va oliy kengashda sudyalik vazifasini bajarar edilar. Bu ruhoniylar va ulamolar darhol Mixo 5:2 ni keltirdilar, unda shohning tug‘ilish joyi Yahudiyaning Baytlahmi ekani aytilgan. Mixoning bashoratida bu shahar "Efrata Baytlahmi" deb ataladi. Falastinda "Baytlahm" nomli bir necha shahar bo‘lgani uchun, bu nom ushbu shaharning Efrata hududida, Yahudo qabilasi yerlarida joylashganini ko‘rsatardi.
2:7−8 Shoh Hirod yulduzning birinchi bor paydo bo‘lgan vaqtini aniqlash uchun donishmandlarni yashirincha chaqirdi. Bu fitnaning o‘zi uning yovuz niyatlarini fosh etdi: u bu ma’lumotni qidirilayotgan bolaning qayerdaligini topa olmasa ishlatmoqchi edi. O‘z maqsadini yashirish uchun donishmandlarni qidirishga yuborib, natijalar haqida o‘ziga xabar berishni so‘radi.
2:9 Donishmandlar yo‘lga chiqqach, sharqda ko‘rgan yulduzlari yana ko‘rindi. Bu yulduz ularning sharqdan kelgan butun safari davomida yo‘l ko‘rsatmaganini anglatadi. Endi esa u ularni Chaqaloq yotgan uyga boshlab borardi.
2:10 Donishmandlarning yulduzni ko‘rib, nihoyatda quvonganlariga alohida urg‘u beriladi. Bu majusiylar Masihni chin dildan izlar edilar; Hirod Uni o‘ldirmoqchi edi; ruhoniylar va ulamolar beparvo edilar; Quddusdagi xalq esa sarosimaga tushgandi. Bunday turli munosabatlar Masih qanday kutib olinishining nishonasi edi.
2:11 Donishmandlar uyga kirib, Chaqaloqni onasi Maryam bilan ko‘rdilar. Ular tiz cho‘kib, Unga ta’zim qildilar va qimmatbaho sovg‘alar: oltin, xushbo‘y yelim va mirra keltirishdi. E’tibor bering, ular Isoni onasi bilan birga ko‘rdilar. Odatda avval ona, so‘ng uning farzandi tilga olinadi, ammo bu Farzand betakror bo‘lgani uchun Unga birinchi o‘rin berilgan (13−14, 20−21-oyatlarga ham qarang). Donishmandlar Maryam yoki Yusufga emas, Isoga sajda qildilar. (Ushbu parchada Yusuf hatto tilga olinmagan, u tez orada Injil yozuvlaridan butunlay g‘oyib bo‘ladi.) Maryam yoki Yusuf emas, Iso maqtov va topinishga loyiqdir.
Sehrgarlar olib kelgan xazinalar ko‘p narsadan darak beradi. Oltin ilohiylik va shon-shuhrat ramzidir. U Ilohiy Shaxsiyatning porloq mukammalligini ifodalaydi. Xushbo‘y moy - bu surtma yoki pardoz vositasi; u gunohsiz mukammal hayotning iforiga ishora qiladi. Mirra - achchiq o‘t; u dunyoning gunohlarini ko‘tarib, chekadigan azob-uqubatlardan darak beradi. G‘ayriyahudiylarning hadyalar keltirishi Ishayo 60:6 dagi bashoratni eslatadi. Ishayo payg‘ambar, g‘ayriyahudiylar Masihning oldiga sovg‘alar bilan kelishini bashorat qilgan, lekin faqat oltin va xushbo‘y moyni tilga olgan: "...ular... oltin va xushbo‘y moy keltirib, Egamizning ulug‘vorligini e’lon qiladilar." Nega mirra tushirib qoldirilgan? Chunki Ishayo payg‘ambar Masihning ikkinchi marta - kuch-qudrat va shon-shuhrat bilan kelishi haqida gapirgan edi. Shunda mirra bo‘lmaydi, chunki U azob chekmaydi. Ammo Matto Uning birinchi kelishi nazarda tutilgani uchun mirrani eslatib o‘tgan. Matto payg‘ambar Masihning azob-uqubatlarini, Ishayo payg‘ambar esa kelajakdagi shon-shuhratini tasvirlagan.
2:12 Donishmandlar tushida Hirodga qaytmaslik haqida vahiy olishdi va itoatkorlik bilan o‘z uylariga boshqa yo‘l bilan qaytishdi. Masih bilan chin yurakdan uchrashgan hech kim hech qachon o‘sha yo‘ldan qaytmaydi. U bilan haqiqiy uchrashuv butun hayotni o‘zgartiradi.
B. Yusuf, Maryam va Iso Misrga qochadi (2:13−15)
2:13−14 Go‘daklik chog‘idanoq Rabbimizga o‘lim tahdid solib turgan. Albatta, U o‘lish uchun keldi, lekin belgilangan vaqtda o‘lish uchun. Xudoning irodasi bilan yuradigan har qanday odam o‘z vazifasini bajarmaguncha o‘lmaydi. Egamizning farishtasi tushida Yusufga butun oilasi bilan Misrga qochishni buyurdi. Hirod "topish va yo‘q qilish" vazifasini bajarishga tayyor edi, shuning uchun oila uning g‘azabidan yashirindi. Ular Misrda qancha vaqt yashaganlarini bilmaymiz, ammo Hirodning o‘limidan so‘ng ular uchun vatanga qaytish yo‘li ochildi.
2:15 Shunday qilib, Eski Ahddagi boshqa bashorat yangi ma’no kasb etdi. Xudo Ho‘sheya payg‘ambar orqali shunday degan: "...Men O‘g‘limni Misrdan chaqirdim" (Hush 11:1). Dastlab bu so‘zlar Isroilning Misr qulligidan ozod bo‘lishiga ishora qilgan. Ammo bu gap ikki xil ma’noga ega bo‘lishi mumkin: Masihning tarixi har doim Isroilning tarixiga o‘xshash bo‘ladi. Bu bashorat Iso Masihning Misrdan Isroilga qaytishi bilan amalga oshdi.
Parvardigor yer yuziga qaytib, haqiqatda hukmronlik qilganida, Misr Mingyillik Podshohlikda barakalarga ega bo‘lgan davlatlardan biri bo‘ladi (Ish 19:21−25; Saf 3:9-10; Zab 67:32). Nega an’anaviy ravishda Isroilga dushman bo‘lib kelgan xalqqa bunday hurmat ko‘rsatiladi? Balki Xudo Isoga panoh bergani uchun minnatdorchilik bildirayotgandir?
D. Hirod Baytlahmda chaqaloqlarni o‘ldiradi (2:16−18)
2:16 Donishmandlar qaytib kelmagach, Hirod yosh Shohning qayerdaligini bilish niyatida aldanganini tushundi. U qattiq g‘azablanib, Baytlahm va uning atrofidagi ikki yoshgacha bo‘lgan barcha o‘g‘il bolalarni o‘ldirishga buyruq berdi. O‘ldirilganlar soni haqidagi ma’lumotlar turlicha. Bir yozuvchining taxminicha, ular yigirma olti kishi bo‘lgan. Yuzlab bolalar halok bo‘lgan bo‘lishi dargumon.
2:17−18 Bolalarning o‘ldirilishidan keyingi yig‘i Yeremiyo payg‘ambarning so‘zlarining amalga oshishi edi: "Parvardigor shunday deydi: ovoz Ramada eshitiladi; faryod va achchiq yig‘i; Rohila bolalari uchun yig‘laydi, bolalari yo‘qligidan ularga tasalli berishni istamaydi" (Yer 31:15). Bu bashoratda Rohila butun Isroil xalqining vakili bo‘lgan. Xalqning qayg‘usi Rohilaga tegishli bo‘lib, u Ramada (Baytlahm yaqinida, chaqaloqlarni o‘ldirish sodir bo‘lgan joyda) dafn etilgan. Farzandlaridan ayrilgan ota-onalar uning qabri yonidan o‘tayotganlarida, u ham ular bilan birga yig‘layotgandek tuyulardi. Yosh raqibidan qutulish uchun Hirod sharmandalik yilnomasidagi sharmandali xotiradan boshqa hech narsaga erisha olmadi.
E. Yusuf, Maryam va Iso Nosiraga joylashadilar (2:19−23)
Hirodning o‘limidan so‘ng, Egamizning farishtasi Yusufni endi bemalol ortga qaytish mumkinligiga ishontirdi. Ammo Isroil yurtiga kelganida, Hirodning o‘g‘li Arxelay Yahudiyada otasining o‘rniga shohlik qilayotganini eshitdi. Yusuf bu viloyatga qaytishda tavakkal qilishni istamadi va shuning uchun tushida Xudoning vahiysi bilan uning qo‘rquvlari tarqalgandan so‘ng, u shimolga, Jalila viloyatiga yo‘l oldi va Nosiraga joylashdi.
Ushbu bobda Matto payg‘ambar bashoratning amalga oshganini to‘rtinchi marta eslatmoqda. U payg‘ambarlardan birortasining ismini aytmaydi, lekin bashoratlarga ko‘ra, Masih Nosiralik deb ataladi, deydi. Eski Ahddagi birorta oyatda bu haqda to‘g‘ridan-to‘g‘ri gapirilmagan.
Ko‘pgina olimlar Matto Ishayo 11:1 ga ishora qilgan deb hisoblaydilar: "Ishay ildizidan novda o‘sib chiqadi va uning ildizidan shox paydo bo‘ladi." "Novda" deb tarjima qilingan ibroniycha so‘z "netzer"dir, ammo bu yerda bog‘liqlik kam kuzatiladi. Ehtimolga yaqinroq izoh quyidagicha: "nosiralik" so‘zi boshqa barcha odamlar nafrat bilan qaraydigan Nosira shahrida yashagan odamni nomlash uchun ishlatilgan.
Natanail bu munosabatni quyidagicha ifodalagan: "Nosiradan biror yaxshilik chiqadimi?" (Yuh 1:46). Bu ahamiyatsiz shaharchaga bo‘lgan nafrat uning aholisiga ham ta’sir qildi.
Shuning uchun, 23-oyatda U Nosiralik deb atalishi aytilganda, bu Unga ham mensimay munosabatda bo‘lishlarini anglatadi. Garchi biz Isoning Nosiralik deb atalishi haqida aniq bashoratni topmasak-da, U "odamlar oldida xor va tahqirlangan" bo‘lishi haqidagi bashoratni uchratamiz (Ishayo 53:3). Boshqa bir bashoratda aytilishicha, U odam emas, balki "qurt" bo‘lib, xalq orasida haqorat va nafratga duchor bo‘ladi (Zabur 21:7).
Bundan ko‘rinadiki, payg‘ambarlar aniq so‘zlarni ishlatmagan bo‘lsalar-da, alohida bashoratlarning mohiyati shunday bo‘lgani shubhasizdir.
Hayratlanarli tomoni shundaki, qodir Xudo yerga kelganda, Unga haqoratli laqab berishdi. Unga ergashgan har bir kishi U boshdan kechirgan tahqirni baham ko‘rish imtiyoziga ega (Ibroniylar 13:13).