1 Iso katta bir olomonni ko‘rib, toqqa chiqib o‘tirdi. Shogirdlari Uning oldiga kelishdi.
2 Iso shogirdlariga ta’lim berib, gap boshladi:
3 “Ruhan kambag‘al bo‘lganlar baxtlidir, Chunki Osmon Shohligi ularnikidir.
4 Yig‘layotganlar baxtlidir, Chunki ular tasalli topadilar.
5 Kamtarin bo‘lganlar baxtlidir, Chunki ular yer yuziga ega bo‘ladilar.
6 Adolatga tashna bo‘lganlar baxtlidir, Chunki Xudo ularni qondiradi.
7 Rahmdil bo‘lganlar baxtlidir, Chunki ular rahm–shafqat topadilar.
8 Pokdil bo‘lganlar baxtlidir, Chunki ular Xudoni ko‘radilar.
9 Tinchlik o‘rnatuvchilar baxtlidir, Chunki ular Xudoning farzandlari deb ataladilar.
10 Xudoning yo‘lidan yurgani uchun Quvg‘in bo‘lganlar baxtlidir, Chunki Osmon Shohligi ularnikidir.
11 Odamlar Men tufayli sizlarni haqoratlab quvg‘in qilganlarida, sizlar haqingizda yolg‘on gapirib tuhmat qilganlarida, baxtlisizlar!
12 Sevininglar, xursand bo‘linglar. Sizlarni osmonda buyuk mukofot kutmoqda. Axir sizdan avval o‘tgan payg‘ambarlar ham xuddi shunday quvg‘in bo‘lganlar.
13 Sizlar yerning tuzisizlar. Lekin tuz o‘z ta’mini yo‘qotsa, uni yana qanday sho‘r qilib bo‘ladi? Bunday tuz boshqa hech narsaga yaramaydi, uni oyoq ostiga tashlab yuborishadi.
14 Sizlar dunyoning nurisizlar. Tepalikka qurilgan shaharni ko‘zdan pinhon tutib bo‘lmaydi.
15 Hech kim chiroqni yoqib, ustini idish bilan yopib qo‘ymaydi. Aksincha, uni chiroqpoyaga qo‘yishadi, shunda chiroq uydagilarning hammasiga yorug‘lik beradi.
16 Sizning nuringiz ham insonlar oldida shunday porlasinki, toki ular yaxshi ishlaringizni ko‘rib, osmondagi Otangizni ulug‘lasinlar.
17 Meni, Tavrot yoki payg‘ambarlarning bitiklarini bekor qilgani kelgan, deb o‘ylamanglar. Men bekor qilgani emas, balki bajo keltirgani keldim.
18 Sizga chinini aytayin: yeru osmon yo‘q bo‘lib ketishi mumkin. Ammo Tavrotdagi na bir harf, na bir nuqta o‘chadi. Unda yozilgan hamma narsa amalga oshadi.
19 Shu bois kim bu amrlarning eng kichigiga ham rioya qilmay, uni boshqalarga buzib o‘rgatsa, Osmon Shohligida eng kichik bo‘ladi. Lekin kim bu amrlarni bajarib, boshqalarga o‘rgatsa, Osmon Shohligida buyuk bo‘ladi.
20 Sizlarga aytib qo‘yay: agar sizlarning solihligingiz Tavrot tafsirchilari va farziylarning solihligidan ustun kelmasa, sizlar hech qachon Osmon Shohligiga kirolmaysizlar.
21 Ajdodlarimizga shunday aytilganini eshitgansizlar: “Qotillik qilma. Qotillik qilgan odam hukm qilinadi.”
22 Lekin Men sizlarga aytaman: hattoki birodaridan g‘azablangan odam ham hukm qilinadi. Birodarini haqoratlagan odam oliy mahkamada javob beradi. Birodariga: “Ahmoqsan”, degan esa, do‘zax oloviga tashlanadi.
23 Shunday ekan, siz ehsoningizni qurbongohga olib kelganingizda, birodaringiz nimadandir sizdan xafa ekanligi yodingizga tushsa,
24 ehsoningizni qurbongoh oldida qoldiring. Birinchi navbatda borib, birodaringiz bilan yarashing, keyin kelib, ehsoningizni nazr qiling.
25 Birov sizni ayblab qozixonaga olib borsa, vaqtni boy bermay, yo‘ldayoq ayblovchingiz bilan kelishib oling. Aks holda, ayblovchingiz sizni qozi oldiga olib boradi, qozi esa sizni mirshabga topshiradi. Sizni zindonga tashlashadi.
26 Sizlarga chinini aytay: oxirgi tiyiningizni to‘lamaguningizcha, u yerdan chiqolmaysiz.
27 “Zino qilma”, — deb aytilganini ham eshitgansizlar.
28 Lekin Men sizlarga aytaman: agar siz ayolga shahvat bilan qarasangiz, xayolingizda u bilan zino qilgan bo‘lasiz.
29 Bordi–yu, o‘ng ko‘zingiz gunoh qilishingizga sababchi bo‘lsa, uni o‘yib olib, uloqtirib yuboring. Butun badaningiz do‘zaxga tashlangandan ko‘ra, a’zolaringizdan bittasi yo‘q bo‘lgani siz uchun yaxshiroqdir.
30 Agar o‘ng qo‘lingiz gunoh qilishingizga sababchi bo‘lsa, uni kesib tashlab, uloqtirib yuboring. Butun badaningiz do‘zaxga yo‘liqqandan ko‘ra, a’zolaringizdan bittasi yo‘q bo‘lgani siz uchun yaxshiroqdir.
31 Yana deyilganki: “Kim xotini bilan ajrashmoqchi bo‘lsa, unga taloq xatini yozib bersin.”
32 Lekin Men sizlarga aytaman: kim bevafolik aybidan boshqa sabab tufayli o‘z xotini bilan ajrashsa, unga zino qilishga sabab topib beradi. Shuningdek, kim ajrashgan xotinga uylansa, zino qilgan bo‘ladi.
33 Ajdodlarimizga: “Ichgan qasamingdan qaytma. Egamizga bergan va’dalaringni bajargin”, — deb aytilganini ham eshitgansizlar.
34 Lekin Men sizlarga aytaman: umuman qasam ichmanglar. Osmon haqi deya qasam ichmanglar, chunki osmon Xudoning taxtidir.
35 Yer haqi deya qasam ichmanglar, chunki yer Xudoning poyandozidir. Quddus haqi deya ham qasam ichmanglar, chunki Quddus buyuk Shohning shahridir.
36 Boshingiz haqi ham qasam ichmanglar, chunki o‘zlaringiz sochingizning bir tolasini ham oq yoki qora qila olmaysiz.
37 Sizlarning so‘zingiz faqat “ha” yoki “yo‘q” bo‘lsin. Bundan ortig‘i esa yovuz shaytondandir.
38 Sizlar: “Ko‘z evaziga ko‘z, tish evaziga tish”, — deb aytilganini ham eshitgansizlar.
39 Lekin Men sizlarga aytaman: sizga yomonlik qilgan odamga qarshilik ko‘rsatmang. Agar kimdir o‘ng chakkangizga ursa, unga chapini ham tuting.
40 Kim siz bilan da’volashib, ko‘ylagingizni olmoqchi bo‘lsa, unga to‘ningizni ham berib yuboring.
41 Birov sizni bir chaqirim yo‘l yurishga majbur qilsa, u bilan birga ikki chaqirim yuring.
42 Sizdan so‘raganga bering, sizdan qarz olmoqchi bo‘lgandan yuz o‘girmang.
43 “Birodaringni yaxshi ko‘r, dushmaningdan nafratlan”, — deb aytilganini ham eshitgansizlar.
44 Lekin Men sizlarga aytyapman: dushmanlaringizni yaxshi ko‘ringlar. Sizlarni quvg‘in qilganlar uchun ibodat qilinglar.
45 Shunda siz osmondagi Otangizning o‘g‘illari bo‘lasizlar. Chunki U O‘z quyoshini yovuzlar ustida ham, yaxshilar ustida ham balqitadi, yomg‘irini solihlar ustiga ham, fosiqlar ustiga ham yog‘diradi.
46 Agar sizni yaxshi ko‘rganlarnigina yaxshi ko‘rsangiz, sizlarga qanday mukofot bo‘ladi? Axir, soliqchilar ham shunday qilishmaydimi?
47 Agar siz faqat birodarlaringiz bilangina salomlashsangiz, boshqalardan nima farqingiz qoladi?! Axir, butparastlar ham xuddi shunday qilishmaydimi?!
48 Osmondagi Otangiz barkamol bo‘lgani kabi, sizlar ham barkamol bo‘linglar.”
Matto Muqaddas xushxabar: 5 Bob
MakDonaldning Injil kitobiga o'zbek tilidagi sharhlari
IV. PODSHOLIKNING TUZILISHI (5-7-boblar)
Tog‘dagi va’zning Yangi Ahd boshida joylashtirilishi bejiz emas. Uning joylashuvi uning ahamiyatini ko‘rsatadi. Unda Podshoh o‘z fuqarolaridan talab qilinadigan fazilatlar va xulq-atvorni umumlashtirgan.
Bu va’z najot rejasining bayoni emas va bu ta’limot najot topmagan odamlarga qaratilmagan. Va’z shogirdlarga (5:1-2) qaratilgan bo‘lib, u Shohning hukmronligi davrida uning fuqarolarini boshqaradigan qonunlar va tamoyillar tizimi - konstitutsiyaga aylanishi kerak edi. U Masihni Shoh deb tan olgan barcha - o‘tmishdagi, hozirgi va kelajakdagi fuqarolar uchun mo‘ljallangan edi. Iso yer yuzida bo‘lganida, bu bevosita shogirdlariga taalluqli edi. Endi esa, Rabbimiz osmonda hukmronlik qilayotgan ekan, Uni yuragida toj kiydirganlarning barchasiga taalluqli. Va nihoyat, u Masih izdoshlari uchun buyuk qayg‘u paytida va Uning yer yuzidagi boshqaruvi davrida axloq kodeksi bo‘ladi.
Tog‘dagi va’z aniq yahudiycha ohangga ega, buni maslahatga (ya’ni sinedrionga) havolalardan ko‘rish mumkin: 5:22, qurbongoh (5:23-24) va Quddus (5:35). Shunga qaramay, uning ta’limoti faqat o‘tmishdagi yoki kelajakdagi imonli isroilliklarga qaratilgan deb aytish noto‘g‘ri bo‘lardi; u barcha asrlarga va Iso Masihni o‘z Podshohi deb tan olganlarning barchasiga tegishli.
A. Baxtiyorliklar (5:1-12)
5:1-2 Va’z baxtiyorliklar, ya’ni barakalar bilan boshlanadi. Ular Masih Shohligining ideal fuqarolari haqida tasavvur beradi. Bu yerda tavsiflangan va ma’qullangan fazilatlar dunyo qadrlaydigan fazilatlarga zid.
A.V.Tozer buni shunday ta’riflaydi: "Inson zotining aniq ta’rifini u bilan tanish bo‘lmagan odamga, baxtiyorliklarni teskarisiga o‘girib, ’Mana bu inson zotidir’ deb aytish orqali berish mumkin."
5:3 Bu birinchi baraka ruhda kambag‘allarga atalgan. Bu tabiiy holatga emas, balki ongli tanlov va intizomga tegishli.
Ruhda kambag‘allar o‘z ojizligini anglab, Xudoning qudratiga suyanadiganlardir. Ular o‘zlarining ruhiy ehtiyojlarini anglab yetadilar va bu ehtiyojlarning qondirilishini Xudodan topadilar.
Osmon Shohligi ana shunday kishilarniki bo‘lib, unda o‘ziga bino qo‘yish fazilat emas va o‘zini yuqori qo‘yish illatdir.
5:4 Qayg‘uradiganlar baxtlidir, chunki ular taskin topadigan kun keladi. Bu hayotning qiyinchiliklaridan qayg‘urish emas. Bu Iso bilan muloqotda bo‘lgan insonning g‘am-qayg‘usidir. U inson o‘zining dunyoviy umidsizliklari va gunohlari bilan Isoning oldiga kelganida paydo bo‘ladi. Bu nafaqat o‘zining gunohkor ahvoliga, balki dunyoning dahshatli ahvoliga, uning Xaloskorni rad etishiga va Uning marhamatini rad etuvchilar halokatga mahkum ekanligiga qayg‘urishdir. Bu qayg‘uradiganlar "Xudo ularning ko‘zlaridan har qanday yoshni artib tashlaydigan" (Vahiy 21:4) kunda tasalli topishadi. Mo‘minlar faqat bu dunyo hayotidagina g‘am chekadilar. Imonsizlar uchun esa, bugungi kunda chekayotgan g‘amlari abadiy azobning boshlanishi, xolos.
5:5 Uchinchi baraka yuvoshlarga tegishli: ular yerni meros qilib oladilar. O‘z tabiatiga ko‘ra bu odamlar beqaror, muvozanatsiz va keskin bo‘lishi mumkin. Ammo ular ongli ravishda Masihning Ruhini qabul qilishsa, muloyim va kamtar bo‘lib qolishadi (Matto 11:29 bilan solishtiring). Yuvoshlik o‘zining kamtarona holatini qabul qilishni anglatadi. Yuvosh odam o‘ziga kelganda kamtarin va mo‘tadil bo‘ladi, garchi u Xudoning yoki boshqalarning ishini himoya qilganda jasur bo‘lishi mumkin.
Yuvoshlar hozir yerni meros qilib olmaydilar; hozirgi paytda ularni nafrat va mulkdan mahrum bo‘lish kutmoqda.
Ammo Shoh Masih ming yil davomida yer yuzini tinchlik va farovonlik bilan boshqarganida, ular albatta yerni meros qilib olishadi.
5:6 Keyin haqiqatga och va chanqoqlarga baraka e’lon qilinadi: ularga to‘qlik va’da qilingan. Bu odamlar o‘z shaxsiy hayotlarida haqiqatga tashna, ular jamiyatni halol, rostgo‘y va adolatli ko‘rishni juda xohlashadi, ular jamoatda amaliy muqaddaslikka intiladilar. Gamaliel Bradford yozgan insonlarga o‘xshab, ularda ham "yer yuzidagi hech bir manba qondira olmaydigan tashnalik va faqatgina Masih qondirishi mumkin bo‘lgan ochlik bor, aks holda ular o‘lishlari kerak". Bu odamlar Masihning Shohligida to‘la qoniqish topadilar; ular qoniqadilar, chunki adolat hukm surib, eng yuksak axloqiy me’yorlar buzuqlik o‘rnini egallaydi.
5:7 Rabbimizning Shohligida rahmdillar baxtlidir, chunki ularga rahm-shafqat ko‘rsatiladi. Rahmdil bo‘lish - faol hamdardlikka ega bo‘lish demakdir.
Bir tomondan, bu haqli ravishda jazo olishi kerak bo‘lgan ranjituvchilarga yomonlik qaytarmaslik. Kengroq ma’noda, bu o‘ziga yordam bera olmaydigan muhtojlarga yordam berishni anglatadi. Xudo bizga marhamat ko‘rsatib, gunohlarimizning munosib jazosidan saqladi va Masihning qutqaruvchi ishi orqali bizga marhamat ko‘rsatdi. Biz rahmdil bo‘lganimizda Xudoga taqlid qilamiz.
Rahmdillarga rahm-shafqat ko‘rsatiladi. Bu yerda Iso Xudo imon keltirgan gunohkorga beradigan qutqaruvchi marhamatni nazarda tutmayapti; u marhamat insonning o‘zi rahmdil yoki yo‘qligiga bog‘liq emas, bu ixtiyoriy in’om bo‘lib, uni olish uchun hech qanday shartlarni bajarish shart emas. Qisman, Rabbimiz bu yerda yer yuzida yashovchi masihiylar muhtoj bo‘lgan kundalik marhamat haqida, shuningdek, kimningdir xizmati yakunlangan kundagi marhamat haqida gapirmoqda (1 Korinfliklarga 3:12-15).
Kim rahm-shafqat qilmagan bo‘lsa, unga ham rahm qilinmaydi, ya’ni u o‘z mukofotini yo‘qotadi.
5:8 Qalbi pok bo‘lganlarga Xudoni ko‘rish ishonchi berilgan. Qalbi pok inson - niyatlari aniq, fikrlari muqaddas va vijdoni toza kishidir. "Ular Xudoni ko‘radilar" iborasini turlicha tushunish mumkin.
Birinchidan, qalbi pok insonlar hozirda ham Xudoni ko‘radilar, Uning So‘zi va Ruhi orqali Uni idrok etadilar. Ikkinchidan, ular ba’zan Rabbidan g‘ayritabiiy vahiylar yoki tushlar ko‘rishlari mumkin. Uchinchidan, Iso qaytib kelganida ular Xudoni ko‘radilar. To‘rtinchidan, ular Xudoni abadiyatda ko‘radilar.
5:9 Tinchlik o‘rnatuvchilarga baraka va’da qilingan: ular Xudoning farzandlari deb ataladilar. E’tibor bering, Rabbimiz tinchliksevar yoki tinchlikni sevuvchi odamlar haqida emas, balki faol ravishda tinchlik o‘rnatishga harakat qilayotgan insonlar haqida gapiryapti.
Bu oyatning odatiy talqini - nizolarning kuchayib ketishiga yo‘l qo‘ymaslikka intilishdir. Ilohiy yondashuv esa shundan iboratki, masihiy kishi haqorat va tahqirlarga duch kelsa ham, tinchlik o‘rnatish uchun faol harakatlar qilishi lozim.
Tinchlik o‘rnatuvchilar Xudoning farzandlari deb ataladi. Bu ular shu yo‘l bilan Xudoning farzandlariga aylanishini anglatmaydi, chunki bu faqat Iso Masihni Najotkor sifatida qabul qilish orqali sodir bo‘ladi (Yuhanno 1:12). Tinchlik o‘rnatish orqali imonlilar o‘zlarining Xudo farzandlari ekanligini namoyon etadilar va Xudo bir kun kelib ularni O‘ziga o‘xshash kishilar sifatida tan oladi.
5:10 Keyingi baxtiyorlik ta’qib qilinganlarga taalluqli, lekin ularning o‘z yomonliklari uchun emas, balki haqiqat yo‘lida azob chekayotganlarga atalgan. Haqiqat yo‘lida aziyat chekayotgan imonlilarga Osmondagi Shohlik va’da qilingan. Ularning halolligi xudosiz dunyoni fosh qiladi va dushmanlik munosabatini keltirib chiqaradi. Odamlar to‘g‘ri yo‘ldan yuradigan kishilarni yomon ko‘radilar, chunki ular o‘zlarining nohaqliklarini ochib qo‘yishadi.
5:11 Oxirgi baxtiyorlik avvalgisini takrorlayotgandek tuyulishi mumkin. Biroq, unda bir farq mavjud. Oldingi oyatning mavzusi solihlik tufayli quvg‘in qilinish bo‘lsa, bu yerda Masih uchun ta’qib etilish haqida so‘z yuritilmoqda.
Rabbimiz O‘z shogirdlariga Unga ergashganlari va sodiq qolganlari uchun yovuz munosabatda bo‘lishlarini bilardi. Tarix buni tasdiqlaydi: dunyo boshidanoq Isoning izdoshlarini ta’qib qilgan, zindonband etgan va qatl qilgan.
5:12 Masih uchun azob chekish - quvonch keltiradigan imtiyozdir. Azob-uqubatda payg‘ambarlarga ergashganlarni ulkan mukofot kutmoqda. Qadimgi ahdning Xudo elchilari quvg‘inlarga qaramay, qat’iy turishgan. Kimki ularning mardona sadoqatiga ergashsa, hozirgi va kelajakdagi quvonchlarini baham ko‘radi.
Baxtli hayot ta’riflari bizga Masih Shohligidagi namunali fuqaroning qiyofasini ko‘rsatadi. E’tibor bering, urg‘u haqiqatga (6-oyat), tinchlikka (9-oyat) va quvonchga (12-oyat) qaratilgan. Ehtimol, Pavlus aynan shu parchani nazarda tutib: "Xudoning Shohligi ovqat va ichimlik emas, balki Muqaddas Ruhda solihlik, tinchlik va sevinchdir" (Rimliklarga 14:17), deb yozgan bo‘lsa kerak.
B. Imonlilar - yerning tuzi va dunyoning nuridir (5:13−16)
5:13 Iso shogirdlarini tuzga o‘xshatgan. Ular dunyo uchun kundalik hayotda tuz bo‘lgan narsadek edi: tuz taomga ta’m beradi, mahsulotlarni buzilishdan saqlaydi, chanqoqlikni kuchaytiradi. Xuddi shunday, Masihning shogirdlari ham insoniyat jamiyatiga o‘ziga xoslik baxsh etadi, go‘yo chirish oldini oluvchi vosita bo‘lib xizmat qiladi va boshqalarni yuqorida aytilgan haqiqatni istashga undaydi.
Tuz o‘z kuchini yo‘qotsa, uni qanday qilib qayta sho‘r qilasan? Haqiqiy, tabiiy ta’mni tiklashning iloji yo‘q.
Agar tuz o‘z kuchini yo‘qotsa, u endi hech narsaga yaramaydi. Uni odamlarning oyog‘i ostiga tashlab yuboradilar. Albert Barnsning sharhi ushbu parchani yoritib beradi:
"Mamlakatimizda iste’mol qilinadigan tuz kimyoviy birikma bo‘lib, agar uning sho‘rligi yoki kuchi yo‘qolsa, undan hech narsa qolmaydi. Sharq mamlakatlarida esa foydalaniladigan tuz iflos bo‘lib, o‘simlik zarrachalari va tuproq bilan aralashgani uchun u o‘zining sho‘rligini yo‘qotishi mumkin edi, lekin uning katta qismi (ta’msiz tuz) saqlanib qolardi. U biz shag‘al to‘kkanimizdek, yo‘lka yoki so‘qmoqlarga to‘kishdan boshqa narsaga yaramasdi." (Albert Barnes, Notes on the New Testament, Matthew and Mark, 47-bet).
Shogirdning oliy maqsadi - Baxtli hayot ta’riflari va butun Tog‘ va’zida sanab o‘tilgan shogirdlik shartlarini bajarish orqali yerning tuzi bo‘lishdir. Agar u o‘zining ruhiy mohiyatini namoyon eta olmasa, odamlar uning guvohligini oyoq osti qilishadi. Dunyo faqat bevafo mo‘mindan nafratlanadi.
5:14 Iso masihiylarni dunyoning nuri deb ataydi. U O‘zi haqida ham dunyoning nuri sifatida gapirgan (Yuhanno 8:12; 12:35-36, 46). Bu ikki ibora o‘rtasidagi munosabat shunday: Iso nurning manbai, masihiylar esa Uning nurining aks ettirishidir. Ularning vazifasi oy quyosh nurini aks ettirganidek, Uning nurini taratishdir.
Masihiy tepalikdagi shaharga o‘xshaydi: u atrofidagi hamma narsadan baland turadi va zulmatda porlaydi. Kimning hayotida Masih ta’limotining o‘ziga xos xususiyatlari namoyon bo‘lsa, u yashirina olmaydi.
5:15−16 Odamlar shamni yoqib, uni idish tagiga qo‘ymaydilar. Aksincha, uydagilarning hammasiga yorug‘lik tushishi uchun shamdonga qo‘yadilar. Iso biz Uning ta’limoti nurini o‘zimiz uchun emas, balki boshqalarga ulashish uchun g‘amlab qo‘yishimizni nazarda tutgan. Odamlar bizning ezgu ishlarimizni ko‘rib, samoviy Otamizni ulug‘lashlari uchun nurimizning porlashiga imkon berishimiz kerak. Urg‘u masihiycha xarakterning namoyon bo‘lishiga qaratilgan. Hayotning jozibadorligi, unda Iso ko‘rinadi, so‘z bilan ishontirishdan ko‘ra kuchliroq ta’sir qiladi.
D. Masih qonunni bajo keltiradi (5:17−20)
5:17−18 Ko‘pchilik inqilobiy yetakchilar o‘tmish bilan barcha aloqalarni uzib, an’anaviy mavjud tartiblardan voz kechadi. Rabbimiz Iso bunday emas. U Muso alayhissalomning qonunini tasdiqlab, uni bajarish zarurligini ta’kidlagan. Iso Tavrot qonunini yoki payg‘ambarlarni bekor qilish uchun emas, balki ularni bajo keltirish uchun kelgan. U hamma narsa amalga oshmaguncha, qonundan birorta ham harf yoki nuqta yo‘qolmasligini qat’iy ta’kidlagan. Harf - yahudiy alifbosidagi eng kichik harf; nuqta - bir harfni ikkinchisidan farqlash uchun xizmat qiladigan kichik belgi yoki bo‘rtib chiqqan chiziqcha. Masalan, "Щ" harfining pastki chizig‘i uni "Ш" harfidan ajratib turadi. Iso, hatto bu arzimas tafsilotlarda ham, Muqaddas Bitiklar to‘liq ilohiy ilhom bilan yozilganiga ishongan. Muqaddas Bitiklarning hech bir qismi, hatto eng kichik belgisi ham behuda emas.
Shuni ta’kidlash lozimki, Iso qonun hech qachon bekor qilinmaydi, demagan. U hamma narsa bajo keltirilmaguncha, qonun bekor qilinmasligini aytgan. Bu farq bugungi kunda imonli uchun ham muhimdir va imonlining qonunga munosabati ancha murakkab bo‘lgani uchun, biz bu masala bo‘yicha Muqaddas Kitob ta’limotini umumlashtirishga vaqt ajratamiz.
IMONLINING QONUNGA MUNOSABATI
Qonun - Xudo tomonidan Isroil xalqiga Muso orqali berilgan qonunchilik tizimi. Butun qonun Chiqish 20-31, Levilar va Qonunlar takrori kitoblarida joylashgan, garchi uning mohiyati O‘nta amrda mujassamlangan bo‘lsa-da.
Qonun najot vositasi sifatida berilmagan (Havoriylar 13:39; Rimliklar 3:20; Galatiyaliklar 2:16, 21; 3:11); u odamlarga ularning gunohkorligini ko‘rsatish (Rimliklar 3:20; 5:20; 7:7; 1 Korinfliklar 15:56; Galatiyaliklar 3:19) va so‘ngra Xudodan inoyat orqali najot izlashga undash uchun mo‘ljallangan edi. U Isroil xalqiga berilgan bo‘lsa-da, barcha davrlarda hamma odamlar uchun amal qiladigan axloqiy tamoyillarni o‘z ichiga oladi (Rimliklar 2:14-15). Xudo Isroilni insoniyat uchun namuna sifatida qonun bilan sinovdan o‘tkazdi va Isroilning aybdorligi butun dunyo Xudo oldida aybdor ekanligini isbotladi (Rimliklar 3:19).
Qonun o‘lim jazosi bilan mustahkamlangan edi (Galatiyaliklar 3:10) va bitta amrni buzish barcha amrlarni buzganlik uchun aybdor bo‘lishni anglatardi (Yoqub 2:10). Odamlar qonunni buzganlari uchun o‘lim la’nati ostida edilar. Xudoning muqaddasligi va adolati jazoning ijro etilishini talab qilardi. Aynan shu sababdan, Iso insoniyatning aybini O‘z o‘limi bilan to‘lash uchun dunyoga keldi. U begunoh bo‘lsa-da, qonunbuzarlar o‘rniga ularning o‘rinbosari sifatida o‘ldi. U qonunni rad etmadi, aksincha, uning barcha talablarini qabul qildi, hayoti va o‘limida uning barcha qat’iy ko‘rsatmalarini aniq bajardi. Shunday qilib, Xushxabar qonunni rad etmaydi, balki uni tasdiqlaydi va Masihning qurbonligi qonun talablarini to‘liq qondirganini ko‘rsatadi.
Demak, Isoga ishongan odam endi qonun ostida emas, balki inoyat ostida yashaydi (Rimliklar 6:14). Masihning qurbonligi tufayli u qonun uchun o‘ldi. Qonunda belgilangan jazo faqat bir marta to‘lanishi kerak edi. Masih uni to‘lagani uchun, imondorning buni qilishiga hojat yo‘q. Bu ma’noda masihiy uchun qonun endi mavjud emas (2 Korinfliklar 3:7-11). Qonun Masih kelguncha ustoz edi; najot amalga oshgach, endi qonunga ehtiyoj qolmadi (Galatiyaliklar 3:24-25).
Biroq, masihiy qonun ostida bo‘lmasa-da, bu uning uchun qonun ahamiyatsiz degani emas. U qonundan ham mustahkamroq rishtalar bilan bog‘langan, chunki u Masihning qonuniga bo‘ysunadi (1 Korinfliklar 9:21). Uning xatti-harakatlari jazodan qo‘rqish emas, balki o‘z Najotkorini mamnun qilishni chin dildan xohlash tufaylidir. Masih uning uchun hayot qonuniga aylandi (Yuhanno 13:15; 15:12; Efesliklar 5:1-2; 1 Yuhanno 2:6; 3:16).
Ko‘pincha imondorning qonunga munosabati haqida so‘rashadi: "O‘nta amrga amal qilishim kerakmi?" Javob shunday: qonundagi ayrim tamoyillar har doim o‘rinlidir. O‘g‘irlik qilish, hasad qilish, odam o‘ldirish har doim yomon. O‘nta amrning to‘qqiztasi muhim xususiyatlar bilan Yangi Ahdda takrorlanadi. Ular Xudoning xalqiga qonun (jazo bilan kuchaytirilgan) sifatida emas, balki solihlikni mashq qilish uchun berilgan (2 Timo‘tiy 3:16). Takrorlanmaydigan yagona amr shanba (ya’ni haftaning yettinchi kuni) haqidagi qonundir.
Qonunning najot topmaganlar uchun ta’siri hali tugamagan: "Biz bilamizki, agar uni to‘g‘ri qo‘llasa, qonun yaxshidir" (1 Timo‘tiy 1:8). Uni to‘g‘ri qo‘llash gunohni anglashga va shu tariqa tavbaga olib kelishi kerak. Ammo qonun allaqachon najot topganlar uchun emas: "...qonun solih kishi uchun emas..." (1 Timo‘tiy 1:9).
Qonun talab qilgan solihlik "tana bilan emas, balki Ruh bilan yashovchilarda" amalga oshdi (Rimliklar 8:4). Darhaqiqat, Rabbimizning Tog‘dagi va’zidagi ta’limoti qonunda belgilanganidan ham yuqoriroq me’yorni o‘rnatdi. Masalan, qonun: "Qotillik qilma", deydi. Iso esa: "Hatto nafratlanishga ham jur’at etma", dedi. Demak, Tog‘dagi va’z Tavrot va payg‘ambarlarni qo‘llab-quvvatlabgina qolmay, ularga kuch bag‘ishlaydi, ma’no-mazmunini kengaytiradi.
5:19 Tog‘dagi va’zga qaytadigan bo‘lsak, Iso Xudoning amrlarini zaiflashtiradigan tabiiy moyillikni oldindan ko‘ra bilgan. Amrlar ilohiy xususiyatga ega bo‘lgani uchun, odamlarda ularni mutlaq tushuntirish, ma’nosini oqilona izohlash tendensiyasi paydo bo‘ladi. Lekin kimki qonunning bir qismini buzsa va boshqalarga ham shunday qilishni o‘rgatsa, u Samoviy Shohlikda eng kichik deb ataladi. Ajablanarlisi shundaki, bunday kishilar bu Shohlikka kirishlari mumkin, chunki Shohlikka kirish Masihga bo‘lgan ishonch orqali bo‘ladi. Insonning Shohlikdagi mavqei yer yuzida ekanligida ko‘rsatgan itoatkorligi va sadoqati bilan belgilanadi. Shohlik qonuniga bo‘ysungan kishi Samoviy Shohlikda buyuk deb ataladi.
5:20 Samoviy Shohlikka kirishimiz uchun, bizning solihligimiz ulamolar va farziylarning (ular tashqi ko‘rinishni tozalaydigan, ammo qalbni tozalamaydigan diniy marosimlar bilan kifoyalanadigan) solihligidan ustun bo‘lishi kerak. Iso bizni ishontirish uchun mubolag‘adan foydalanadi: agar biz faqat tashqi ko‘rinishdan solih bo‘lib, ichki dunyomiz solih bo‘lmasa, hech qachon Samoviy Shohlikka kira olmaymiz.
Xudo uchun maqbul bo‘lgan yagona solihlik - bu Uning O‘g‘lini o‘z Xaloskori sifatida qabul qilganlarning barchasiga xos bo‘lgan mukammallikdir (2 Korinfliklar 5:21). Albatta, Masihga chinakam ishonch bo‘lgan joyda, Iso Tog‘dagi va’zining qolgan qismida tasvirlaganidek, amaliy solihlik ham bo‘ladi.
E. Iso g‘azabdan ogohlantiradi (5:21−26)
5:21 Iso davridagi yahudiylar Xudo odam o‘ldirishni man etganini va qotil jazoga tortilishi lozimligini bilishardi. Bu Muso qonunni berishidan oldin ham to‘g‘ri bo‘lgan (Ibtido 9:6), keyinchalik bu haqiqat qonunga kiritilgan (Chiqish 20:13; Qonunlar 5:17). "Men esa sizlarga aytamanki" deb, Iso qotillik haqidagi amrga tuzatish kiritdi. Endi hech kim hech qachon odam o‘ldirmaganidan faxrlana olmasdi. Iso bu yerda: "Mening Shohligimda sizlarda hatto odam o‘ldirish haqida o‘y ham bo‘lmasligi kerak", dedi. U qotillik harakatini uning manbasigacha kuzatib boradi va nohaq g‘azabning uch turi haqida ogohlantiradi.
5:22 Birinchi tur - inson o‘z birodariga sababsiz g‘azablanadi. (NIVda "sababsiz" so‘zi tushirib qoldirilgan; shunday qilib, bu qoida haqli g‘azabga ham taalluqli.) Bu aybda ayblanuvchi jazoga tortilishi, ya’ni sudlanishi kerak.
Ko‘pchilik o‘z fikrini g‘azablanish uchun qonuniy asos deb hisoblaydi, ammo g‘azab faqat Xudoning sha’nini himoya qilish yoki birovni himoya qilish kerak bo‘lgandagina oqlanadi. Biroq, agar g‘azab shaxsiy xafagarchilik oqibati bo‘lsa, uni oqlash mumkin emas.
Birodariga haqorat qilish gunohi undan-da og‘irroqdir. Iso zamonida odamlar nafrat va haqoratni ifodalovchi "raka" (oromiycha "bo‘sh odam" ma’nosini anglatuvchi) so‘zini ishlatishardi. Bu so‘zni ishlatgan odam sinedrionga, ya’ni mamlakatning oliy sud instansiyasiga topshirilishi kerak edi. Nihoyat, kimnidir aqlsiz deb atash - Iso qoralagan uchinchi turdagi nohaq g‘azabdir. Bu yerda "aqlsiz" so‘zi ahmoqdan ko‘ra ko‘proq ma’noni anglatadi. U axloqiy jihatdan ahmoq, o‘limga mahkum bo‘lishi kerak bo‘lgan odamni nazarda tutadi va bu istak so‘zning o‘zida mujassam. Bugungi kunda odamlarning bir-birini: "Xudo seni la’natlasin!" deb haqorat qilishlarini eshitib, hech kim hayron qolmaydi. Bunday odam Xudodan bu kimsani do‘zaxga tashlashni so‘raydi. Iso aytadiki, bunday la’natni aytgan kishi do‘zax o‘tiga mahkumdir. Qatl etilgan jinoyatchilarning jasadlari odatda Quddus ortidagi Hinnom vodiysi yoki Gehenna deb atalgan, doimiy yonib turuvchi axlatxonaga tashlanardi. U hech qachon o‘chmaydigan do‘zax oloviga nom bergan.
Najotkorning so‘zlari qat’iyligiga shubha qilmaslik kerak. U g‘azabda qotillik urug‘i borligini, haqoratli so‘zlarda qotillik ruhi mavjudligini, qarg‘ish so‘zlari o‘ldirish istagini ifodalashini ta’kidlaydi. Jinoyatlarning tobora o‘sib borishi uch darajadagi jazoni talab qiladi: sud, sinedrion va olovli do‘zax. Iso O‘z Shohligida gunohlarga nisbatan qat’iy munosabatda bo‘ladi.
5:23−24 Agar inson g‘azabi yoki boshqa xatti-harakati bilan birovni xafa qilsa, Xudoga hadya keltirishdan foyda yo‘q. Xudo undan mamnun bo‘lmaydi. Aybdor avval borib, jabrlangan odam bilan yarashishi kerak.
Shundagina uning hadyasi qabul qilinadi. Garchi bu so‘zlar yahudiycha kontekstda yozilgan bo‘lsa-da, bu ularni bugungi kunda qo‘llab bo‘lmaydi, degani emas. Pavlus bu tushunchani Qutlug‘ Kechlikka nisbatan qo‘llagan (1 Korinfliklarga 11-bobga qarang). Birodari bilan arazlashib qolgan imondorning xizmatini Xudo qabul qilmaydi.
5:25−26 Bu Isoning janjalkashlik va aybni tan olishni istamaslik ruhiga qarshi ogohlantirishi. Sudga berilish xavfiga duchor bo‘lishdan ko‘ra, ayblovchi bilan darhol yarashish afzalroq.
Aks holda, biz albatta yutqazamiz. Ushbu masaldagi shaxs haqida tilshunos olimlar o‘rtasida ba’zi kelishmovchiliklar mavjud bo‘lsa-da, uning mohiyati aniq: agar nohaq bo‘lsang, buni tan olishga va vaziyatni tuzatishga shoshil. Agar tavba qilmasang, gunohing vaqt o‘tishi bilan o‘zingga qarshi ishlab, nafaqat yetkazilgan zararni qoplashingga, balki qo‘shimcha jazo olishingga sabab bo‘ladi. Sudga murojaat qilishga ham shoshilma. Agar shunday qilsang, qonun seni quvib yetadi va oxirgi chaqangacha to‘lashingga to‘g‘ri keladi.
F. Iso zino qilishni qoralaydi (5:27−30)
5:27−28 Muso qonuni ajralishni qat’iyan taqiqlagan (Chiqish 20:14; Qonunlar 5:18). Inson bu amrni hech qachon buzmaganidan faxrlanishi mumkin, ammo shu bilan birga ko‘zlari shahvatga to‘la bo‘lishi mumkin (2 Butrus 2:14). Tashqi ko‘rinishdan u odobli bo‘lishi mumkin, lekin fikrlari nopoklik labirintlarida kezib yuradi. Shuning uchun Iso shogirdlariga faqat jismoniy yaqinlikdan tiyilishning o‘zi yetarli emasligini, balki ichki poklik zarurligini eslatadi. Qonun zinoni taqiqlagan bo‘lsa, Iso istakni taqiqladi: "Kimki ayolga shahvat bilan qarasa, u allaqachon qalbida u bilan zino qilgan bo‘ladi." E. Stenli Jouns bu oyatning ma’nosini tushunib, shunday yozgan edi: "Agar siz zino haqida o‘ylasangiz yoki zino qilsangiz, jinsiy maylni qondirmaysiz, balki uni o‘chirish uchun olovga moy quyasiz." Gunoh ongda boshlanadi va agar uni e’zozlasak, albatta, amalda sodir etamiz.
5:29−30 Toza fikrlar bilan yashashga erishish uchun qat’iy intizom zarur. Shuning uchun Iso, agar tanamizdagi biror a’zo bizni gunohga undasa, abadiyatda jonimizni yo‘qotgandan ko‘ra, bu dunyoda o‘sha a’zodan voz kechganimiz afzalroq, deb aytgan.
Isoning so‘zlarini so‘zma-so‘z qabul qilishimiz kerakmi? U chindan ham o‘zini jarohatlashni tavsiya qilganmi? Bu so‘zlarni quyidagi holatda to‘g‘ridan-to‘g‘ri tushunish mumkin: agar bir a’zoni yo‘qotish yoki qalbni yo‘qotish o‘rtasida muqarrar tanlov paydo bo‘lsa, u holda a’zodan voz kechish ma’qulroq. Yaxshiyamki, bunday zarurat yo‘q, chunki Muqaddas Ruh imondorga muqaddas hayot kechirish uchun kuch beradi. Ammo, o‘z navbatida, imondor bunga ko‘maklashishi va o‘zini qattiq nazorat qilishi lozim.
G. Iso ajralishni qoralaydi (5:31−32)
5:31 Eski Ahd qonuniga ko‘ra, ajralishga faqat Qonunlar 24:1-4 ga muvofiq ruxsat berilgan. Bu parcha xotin zinokor bo‘lgan holatga taalluqli emas (zinokorlik o‘lim bilan jazolanardi, Qonunlar 22:22 ga qarang). Aksincha, u muhabbatsiz nikoh yoki er-xotin munosabatlarining nomuvofiqligidan kelib chiqqan ajralish haqida gapiradi.
5:32 Biroq Masihning Shohligida kimki o‘z xotinini zino qilishdan boshqa sabab bilan taloq qilsa, u xotiniga zino qilish uchun sabab beradi. Bu uning avtomatik ravishda zinokor bo‘lib qolishini anglatmaydi. Balki, tirikchilik vositalaridan mahrum bo‘lib, boshqa erkak bilan yashashga majbur bo‘lishini bildiradi.
Shunday qilib, u zinokor bo‘lib qoladi. Nafaqat sobiq xotin zinokor bo‘ladi, balki ajrashgan ayolga uylangan kishi ham zino qilgan hisoblanadi.
Ajralish va qayta nikoh mavzusi Muqaddas Kitobdagi eng murakkab mavzulardan biridir. Yuzaga keladigan barcha savollarga javob berish deyarli imkonsiz, ammo Muqaddas Kitob bizga nimani o‘rgatayotgani va nimaga ishonayotganimizni kuzatish va umumlashtirish foydali bo‘ladi.
AJRALISH VA QAYTA NIKOH
Xudo hech qachon inson uchun ajralishni rejalashtirmagan. U bir erkak va bir ayolning nikohi faqat o‘lim bilan buzilishini xohlagan (Rimliklarga 7:2−3).
Iso buni farziylarga tushuntirib, yaratilishning boshidagi Ilohiy tartibga ishora qilgan (Matto 19:4-6).
Xudo ajralishdan nafratlanadi (Malaki 2:16), ya’ni Muqaddas Kitobga zid bo‘lgan ajralishdan. U ajralishdan umuman nafratlanmaydi, chunki O‘zi Isroil bilan ajrashganini aytadi (Yeremiyo 3:8). Lekin bu xalq Uni tashlab, butlarga sig‘ingani uchun sodir bo‘lgan. Isroil sadoqatini saqlab qolmagan.
Matto (5:31−32 va 19:9) da Iso er-xotindan biri xiyonatda aybdor bo‘lgan hollardan tashqari, ajralish taqiqlanganligini ta’kidlaydi. Mark (10:11−12) va Luqo (16:18) da bu istisno tilga olinmagan.
Bu qarama-qarshilik, ehtimol, yaxshi tushuntirilgan, shuning uchun Mark ham, Luqo ham bu fikrni to‘liq yozib olmagan. Demak, ajralish bu vaziyatdan chiqishning mukammal yo‘li bo‘lmasa-da, er-xotindan biri xiyonat qilganda ajralishga ruxsat beriladi. Iso bu holatda ajralishga ruxsat bergan, lekin ajralishni buyurmagan.
Ba’zi ilohiyotshunoslar 1 Korinfliklarga 7:12−16 ni imonsiz tomon imondor tomonni tark etganda ham ajralish mumkinligi haqidagi ta’limot deb hisoblashadi. Pavlusning aytishicha, bunday holda tashlab ketilgan shaxs bog‘lanmagan, ya’ni u nikohni bekor qilish huquqiga ega. Ushbu asar muallifining fikricha, bu holat Matto (5 va 19) da yo‘l qo‘yilgan istisno bilan bir xil, ya’ni imonsiz tomon boshqa odam bilan yashash uchun ketadi. Demak, imondor kishi faqat ikkinchi taraf zino qilgan taqdirdagina nikohni ma’naviy asosda bekor qilishi mumkin.
Ko‘pincha, Yangi Ahdda ajralishga ruxsat berilgan bo‘lsa-da, qayta nikoh haqida gap ketmaydi, deb ta’kidlashadi. Ammo bu dalil asosli emas. Yangi Ahdda takroriy nikoh aybsiz tomon uchun emas, balki faqat aybdor uchun qoralanadi. Bundan tashqari, Muqaddas Kitobda qayta nikohga ruxsat berilgan - bu ajralishning asosiy maqsadi, aks holda ajralish zinoga sabab bo‘ladi.
Bu mavzudagi har qanday munozarada "Masihiy bo‘lishidan oldin ajrashganlar bilan nima qilish kerak?" degan savol tug‘iladi. Shubhasizki, imonga kelishdan oldin sodir etilgan noqonuniy ajralish va qayta nikoh to‘liq kechirilgan gunohdir (masalan, 1 Korinfliklarga 6:11 ga qarang, unda Pavlus zinoni ilgari korinflik imondorlar qilgan gunohlar qatoriga qo‘shgan). Imonga kelishdan oldin sodir etilgan gunohlar imondorlarni mahalliy jamoatga a’zo bo‘lish huquqidan mahrum qilmaydi.
Muqaddas Yozuvlarga zid ravishda ajrashgan va qayta turmush qurgan masihiylar masalasi ancha murakkab. Ularni yana mahalliy cherkov a’zoligiga qabul qilish mumkinmi? Javob zinoning bir martalik jinsiy aloqa yoki doimiy holat ekanligiga bog‘liq.
Agar bu odamlar zino holatida yashayotgan bo‘lsa, ular nafaqat tavba qilishlari, balki hozirgi turmush o‘rtog‘idan ham voz kechishlari lozim. Biroq Xudoning muammoni yechishi uni hech qachon murakkablashtirmaydi. Agar er-xotin munosabatlarini hal qilish uchun erkak yoki ayol gunohga botsa yoki ayollar va bolalar boshpanasiz va tirikchilik manbaisiz qolsa, bunday yechim kasallikdan ham yomonroq bo‘ladi.
Muallifning fikricha, Muqaddas Yozuvlarga zid ravishda ajrashgan va keyinchalik qayta turmush qurgan masihiylar o‘z gunohlari uchun chin dildan tavba qilib, Parvardigor va cherkov jamoasi oldida tiklanishlari mumkin. Har bir ajralish holati o‘ziga xos xususiyatlarga ega. Shu bois mahalliy cherkov kengashi har bir holatni alohida ko‘rib chiqishi va Xudoning Kalomiga asoslanib mulohaza yuritishi kerak. Agar ba’zan intizomiy jazo qo‘llash zarur bo‘lsa, bunga aloqador bo‘lganlarning barchasi kengash qaroriga bo‘ysunishi lozim.
H. Iso qasamlarni qoralaydi (5:33−37)
5:33−36 Muso qonunida Xudovand nomi bilan yolg‘on qasam ichishga oid bir qancha taqiqlar mavjud (Lev 19:12; Sahroda 30:2; Qonunlar 23:21). Xudovand nomi bilan qasam ichish esa, sen haq ekaningga Uning O‘zini guvoh qilib chaqirishingni anglatardi. Yahudiylar Xudovand nomi bilan qasam ichishda xatoga yo‘l qo‘ymaslik uchun, Uning ismini osmon, yer, Quddus, boshim kabi so‘zlar bilan almashtirar edilar.
Iso qonunni bunday buzib talqin qilishni nozik ikkiyuzlamachilik sifatida qoralaydi va oddiy suhbatda qasam ichish yoki ont ichishni taqiqlaydi. Xudovand nomi bilan qasam ichishdan qochib, uni boshqa so‘z bilan almashtirishga urinish nafaqat munofiqlik, balki befoyda hamdir. Osmon bilan qasam ichish Xudoning taxti bilan qasam ichishdir. Yer bilan qasam ichish Uning oyoqlari ostidagi kursisi bilan qasam ichishdir. Quddus bilan qasam ichish ulug‘ Podshohning shahri bilan qasam ichishdir. Hatto bosh bilan qasam ichish ham Xudoga daxldor, chunki U hamma narsaning Yaratuvchisidir.
5:37 Masihiy uchun qasam ichishning hojati yo‘q. Uning "ha"si "ha" va "yo‘q"i "yo‘q" bo‘lishi kerak. Kuchliroq iboralar ishlatish esa hayotimizni yovuz shayton boshqarayotganini tan olish demakdir. Masihiyning og‘zidagi yolg‘onni oqlaydigan hech qanday vaziyat yo‘q. Bu parchada haqiqatni yashirish yoki hiyla ishlatish ham taqiqlangan. Lekin sudda qasam ichishni man etmaydi. Isoning o‘zi oliy ruhoniy oldida qasam ichib, guvohlik bergan (Mat 26:63). Pavlus ham qasam ichib, Xudoni yozganlarining barchasi haqiqat ekanligiga guvoh qilib chaqirgan (2Kor 1:23; Gal 1:20).
I. Ikkinchi chaqirim masofani bosib o‘tish (5:38−42)
5:38 Qonun shunday deydi: "Ko‘zga ko‘z, tishga tish" (Chiq 21:24; Lev 24:20; Qon 19:21). Bu ham jazolashga buyruq, ham jazoni cheklash edi - qasos jinoyatdan oshmasligi kerak. Biroq, Eski Ahdga ko‘ra, jazolash huquqi ma’lum bir shaxsning emas, balki hokimlarning qo‘lida edi.
5:39−41 Iso qasosni butunlay bekor qilib, qonundan ham yuqoriroq adolatga erishdi. U shogirdlariga bir vaqtlar qonunda qasos olish mumkin bo‘lganidek, inoyat bilan qarshilik ko‘rsatmaslik mumkin bo‘lganini ko‘rsatdi. Iso shogirdlariga yovuzlikka qarshi turmaslikni o‘rgatdi. Agar bir yuziga urilsa, ikkinchisini ham tutib berishlari kerak edi. Agar kimdir ular bilan ko‘ylak (ichki kiyim) uchun da’volashsa, ustki kiyimni (kechasi yopinadigan kiyim) ham berishlari lozim edi. Agar boshliq yukini bir chaqirim masofaga ko‘tarishga majbur qilsa, ular ixtiyoriy ravishda ikki chaqirim masofaga ko‘tarishlari kerak edi.
5:42 Bu bo‘limdagi Isoning so‘nggi amri bugungi kunda bizga eng amaliyotga ziddek tuyuladi. Sendan so‘ragan kishiga ber va sendan qarz so‘ragannikini qaytarmaslik qilma. Moddiy boyliklar va mulkka bo‘lgan o‘chligimiz bizni erishgan narsalarimizni berishimiz kerakligi haqidagi fikrdan seskantirib yuboradi. Ammo agar samoviy xazinalarga e’tiborimizni qaratib, faqatgina zarur oziq-ovqat va kiyim-kechak bilan qanoatlanishni istasak, bu so‘zlarni so‘zma-so‘z va hech qanday majburlashsiz qabul qilgan bo‘lardik. Isoning so‘zlariga ko‘ra, yordam so‘ragan kishi haqiqatan ham muhtoj bo‘ladi. Barcha hollarda ham muhtojlikning asosli yoki asossiz ekanini bilishning iloji yo‘q ekan, (kimdir aytganidek) "bir chinakam muhtoj odamdan yuz o‘girish xavfiga uchragandan ko‘ra, yigirmatacha qashshoq firibgarga yordam bergan ma’qul".
Insoniy nuqtai nazardan, bu yerda Rabbimiz bizni undaganidek yo‘l tutish mumkin emas. Faqat Muqaddas Ruh boshqaradigan inson fidokorona hayot kechira oladi. Imonli kishi haqorat (39-oyat), adolatsizlik (40-oyat) va noqulaylikka muhabbat bilan javob qaytarishi mumkin, faqat agar Najotkorga unda yashashga yo‘l qo‘yilgan bo‘lsa. Bu - "ikkinchi chaqirim Xushxabari"dir.
Dushmanlaringizni seving (5:43−48)
5:43 Rabbimizning O‘z Shohligida talab etiladigan yuksak solihlik haqidagi so‘nggi misoli dushmanlarga munosabatga taalluqli bo‘lib, bu mavzu tabiiy ravishda oldingi parchadan kelib chiqadi. Tavrot qonuni isroilliklarni yaqinlarini sevishga o‘rgatgan (Levilar 19:18). Ularga dushmanlaridan nafratlanish to‘g‘ridan-to‘g‘ri buyurilmagan bo‘lsa-da, nafrat ruhi ko‘p jihatdan ta’limotning o‘zida mujassam edi. Bu nuqtai nazar Eski Ahdda Xudoning xalqini ta’qib qilganlarga nisbatan umumlashtirilgan edi (Zabur 138:21-22). Bu Xudoning dushmanlariga nisbatan adolatli adovat edi.
5:44-47 Ammo endi Iso bizga dushmanlarimizni sevishimiz va ta’qibchilarimiz uchun ibodat qilishimiz kerakligini e’lon qilmoqda. Sevishga buyruq berilgani, muhabbat hissiyotlarning emas, balki irodaning ishi ekanligini anglatadi. U tabiiy bog‘liqlik bilan bir xil emas, chunki bizni yomon ko‘radigan va xafa qiladiganlarni sevish g‘ayritabiiydir. Bu ilohiy inoyat bo‘lib, uni faqat o‘zida Xudoning hayotiga ega bo‘lganlar namoyon eta oladi.
Agar biz faqat bizni sevuvchilarni sevsak, buning uchun bizga mukofot yo‘q; Iso aytganidek, hatto soliqchilar ham shunday qiladi! (Yunoncha matnda (NU) "soliqchilar" o‘rniga "majusiylar" so‘zi ishlatilgan.) Bunday sevgida ilohiy kuch yo‘q. Agar biz faqat o‘z birodarlarimizga, ya’ni qarindoshlarimiz va do‘stlarimizga salom bersak, bunda hech qanday fazilat yo‘q. (Ko‘pchilik qo‘lyozmalarda "birodarlar" o‘rnida "do‘stlar" so‘zi ishlatilgan.) Najot topmagan odam ham shunday qila oladi; bunda sof masihiylikka xos hech narsa yo‘q.
Agar me’yorlarimiz so‘zlarimizdan yuqori bo‘lmasa, shubhasiz, bu dunyoga hech qachon ta’sir o‘tkaza olmaymiz. Iso aytganidek, Uning izdoshlari samoviy Otasining o‘g‘illari ekanliklarini ko‘rsatish uchun yomonlikka yaxshilik bilan javob qaytarishlari kerak. U bu bilan biz Xudoning o‘g‘illari bo‘lib qolishimizni emas, balki Xudoning farzandlari ekanligimizni namoyon etishimizni nazarda tutgan. Xudo yomonlarga ham, yaxshilarga ham birdek munosabatda bo‘lgani kabi (quyosh va yomg‘ir har ikkisiga ham xizmat qiladi), biz ham barchaga xolis va bag‘rikeng bo‘lishimiz lozim.
5:48 Iso bu fikrni: "Samoviy Otangiz mukammal bo‘lgani kabi, siz ham mukammal bo‘ling," degan o‘git bilan yakunlaydi. "Mukammal" so‘zini matn mazmunidan kelib chiqib tushunish kerak. U "gunohsiz" yoki "aybsiz" degani emas. Oldingi oyatlarda mukammal bo‘lish - bizni yomon ko‘rganlarni sevish, bizni xafa qilganlar uchun ibodat qilish, do‘stga ham, dushmanga ham mehribon bo‘lish ekani tushuntirilgan. Bu o‘rinda mukammallik - ruhiy yetuklik bo‘lib, u masihiyni barchaga barakalar ulashishda Xudoga o‘xshashga qodir qiladi.