1 Tong otganda, hamma bosh ruhoniylar bilan oqsoqollar Isoni o‘limga mahkum qilishga kelishib oldilar.
2 Ular Isoni bog‘lab, Rimlik hokim Pilatga olib borib topshirdilar.
3 Xoin Yahudo esa Isoning o‘limga mahkum etilganini bilib, qilgan ishidan pushaymon bo‘ldi. U o‘ttiz kumush tangani bosh ruhoniylar bilan oqsoqollarga qaytarib olib keldi.
4 U: — Men gunoh qildim! Begunoh odamga xoinlik qildim, — dedi. Ular esa: — Bizga nima?! Bu sening ishing! — deyishdi.
5 Yahudo kumush tangalarni Ma’badga otib yubordi–da, chiqib ketdi. U borib, o‘zini osib o‘ldirdi.
6 Bosh ruhoniylar tangalarni terib olib: “Bu pulni Ma’bad xazinasiga qo‘sha olmaymiz, chunki bular qonga belangan”, — deyishdi.
7 Ular maslahatlashib, bu pulga kulolning dalasini sotib oldilar, u yerga musofirlar dafn qilinadigan bo‘ldi.
8 Shuning uchun o‘sha yer bugungacha “Qon Yeri” deb ataladi.
9 10Shunday qilib, payg‘ambar Yeremiyoning bashorati bajo bo‘ldi:
10 Egamiz menga amr qilganday Ular o‘ttiz kumush tangani olib, Kulolning dalasini sotib oldilar. Bu pul Isroil xalqining U uchun belgilagan narxi edi.”
11 Iso Rimlik hokimning huzurida turganda hokim Isodan: — Sen yahudiylarning Shohimisan? — deb so‘radi. — Siz shunaqa deysiz, — deb javob berdi Iso.
12 Bosh ruhoniylar bilan oqsoqollar Isoni ayblayotganlarida esa, U hech qanday javob bermadi.
13 Shunda Pilat Unga: — Eshitmayapsanmi, Sening bo‘yningga qancha ayblar qo‘yishyapti! — dedi.
14 Lekin Iso bironta ayblovga javob qaytarmadi. Hokim bunga qoyil qoldi.
15 Hokimning bir odati bor edi: u har Fisih bayramida olomonning xohishiga ko‘ra bir mahbusni ozod qilar edi.
16 O‘sha paytda otning qashqasiday taniqli bo‘lgan Yoshua Barabba ismli bir mahbus bor edi.
17 Xalq to‘plangach, Pilat ulardan so‘radi: — Sizlar kimni ozod qilishimni istaysizlar: Barabbanimi yoki Masih deb atalgan Isonimi?
18 Ular Isoni hasad tufayli qo‘lga tushirishganini Pilat bilar edi.
19 Pilat hukm kursisida o‘tirgan edi, xotini unga shunday xabar yubordi: “Bu odam aybsiz, Unga biron narsa qila ko‘rmagin, kecha tushimda U sababli qattiq azob tortdim.”
20 Ammo bosh ruhoniylar bilan oqsoqollar olomonni qayrab, Pilatdan: “Barabbani ozod qiling, Isoni esa o‘ldiring” — deb so‘rashga ularni ko‘ndirdilar.
21 Hokim olomondan yana so‘radi: — Ikkovidan qaysi birini ozod qilishimni istaysizlar? — Barabbani! — deb javob berdi ular.
22 Masih deb nom olgan Isoni nima qilay? — deb so‘radi Pilat. — Xochga mixlansin! — deyishdi bir og‘izdan.
23 — U nima yomonlik qildi? — deb so‘radi hokim. Lekin olomon: — Xochga mixlansin! — deb battar baqirardi.
24 Pilat qo‘lidan hech narsa kelmayotganini va g‘alayon boshlanayotganini ko‘rib: — Bu Odamning to‘kiladigan qoni uchun men aybdor emasman. Bunga o‘zlaringiz javob berasizlar! — dedi–da, olomonning ko‘zi oldida suv olib, qo‘llarini chaydi.
25 Butun xalq bunga javoban: — Uning qoni bizning va bolalarimizning gardanida bo‘lsin! — deyishdi.
26 Shundan so‘ng Pilat Barabbani ozod qildi. Isoni esa qamchilatib, xochga mixlashni buyurdi.
27 Hokimning askarlari Isoni hukumat saroyiga olib borib, butun bo‘linmani Uning oldiga to‘plashdi.
28 Ular Isoning kiyimlarini yechib olib, Uning egniga qizil to‘n kiydirdilar.
29 Tikanlardan toj o‘rib, boshiga kiygizdilar. O‘ng qo‘liga qamish tutqizib, Uning oldida tiz cho‘kkancha: “Yashavor, ey yahudiylarning Shohi!” — deb masxara qildilar.
30 So‘ng Unga tupurib, qamish bilan qayta–qayta boshiga urdilar.
31 Uni shunday masxara qilganlaridan keyin, ustidagi to‘nni yechib olib, O‘zining kiyimlarini kiydirishdi. So‘ng Uni xochga mixlash uchun olib ketishdi.
32 Ular yo‘lda Kirineyalik Shimo‘n degan kishini uchratib qolib, Isoning xochini ko‘tarib borishga uni majbur qildilar.
33 Ular Go‘lgota degan joyga yetib keldilar. Go‘lgota “Bosh suyagi” ma’nosini beradi.
34 Askarlar u yerda Isoga ichgani achchiq o‘t aralashtirilgan sharob berdilar. Iso uni tatib ko‘rdi, ammo ichmadi.
35 Askarlar Isoni xochga mixlab qo‘yishdi. Kiyimlari uchun qur’a tashlab, o‘zaro bo‘lishib olishdi.
36 Keyin o‘sha yerda Isoni qo‘riqlab o‘tirishdi.
37 Isoning bosh tomoniga ular: “Bu yahudiylarning Shohi Isodir”, degan aybini ko‘rsatuvchi yozuvni osib qo‘ydilar.
38 Iso bilan birga ikkita qaroqchini ham mixlagan edilar. Ularning biri Isoning o‘ng tomonida, biri chap tomonida edi.
39 O‘tib ketayotganlar boshlarini chayqab, Isoni haqoratlashardi:
40 — Ey Ma’badni buzib uch kun ichida tiklaydigan! Agar Xudoning O‘g‘li bo‘lsang, O‘zingni O‘zing qutqar–chi! Xochdan tushib ko‘r– chi!
41 Bosh ruhoniylar, Tavrot tafsirchilari va oqsoqollar ham ularga qo‘shilib, Isoni masxaralay ketishdi:
42 — U boshqalarni qutqarardi, O‘zini esa qutqara olmaydi! U Isroilning Shohi emish! Qani, xochdan tushsin, shunda biz Unga ishonamiz.
43 U Xudoga ishonardi. Agar Xudo Undan mamnun bo‘lsa, hozir Uni qutqarsin. Axir, U O‘zini Xudoning O‘g‘li deb atagan–ku!
44 Iso bilan birga xochga mixlangan qaroqchilar ham Uni shunday haqoratlar edilar.
45 Tushdan boshlab soat uchgacha hamma yoq zulmatga cho‘mdi.
46 Soat uchlarda Iso baland ovoz bilan: — Eli, Eli, lamo shavaqtani? — deb faryod qildi. Bu so‘zning tarjimasi: “Ey Xudoyim! Ey Xudoyim! Nega Meni tark etding?!” — demakdir.
47 U yerda turgan ba’zilar buni eshitib: — U Ilyosni chaqiryapti, — deyishdi.
48 Ulardan biri yugurib borib, shimgichni oldi va arzon sharobga botirib, bir qamishning uchiga ildi–da, Isoga ichish uchun uzatdi.
49 Boshqalari esa: — Qani ko‘raylik–chi, Ilyos kelib Uni qutqararmikan, — deyishdi.
50 Ammo Iso qattiq faryod qildi–yu, jon berdi.
51 Shu zahoti Ma’baddagi parda yuqoridan pastgacha yirtilib, ikkiga bo‘linib ketdi. Yer larzaga keldi, toshlar yorildi.
52 Qabrlar ochilib, taqvodor odamlarning ko‘pchiligi tirildi.
53 Ular qabrlaridan chiqdilar, Iso tirilganidan keyin muqaddas shaharga bordilar. Ko‘p odamlar ularni ko‘rdi.
54 Isoni qo‘riqlab turgan yuzboshi bilan yonidagi askarlar zilzilani va sodir bo‘layotgan barcha ishlarni ko‘rib, vahimaga tushdilar. Ular: — Haqiqatan ham bu Odam Xudoning O‘g‘li ekan! — dedilar.
55 U yerda bir talay ayollar ham bor edi, ular uzoqdan qarab turgan edilar. U ayollar Jaliladan Isoga ergashib kelgan va Unga xizmat qilgandilar.
56 Ularning orasida Magdalalik Maryam, Yoqub bilan Yusufning onasi Maryam va Zabadiy o‘g‘illarining onasi ham bor edi.
57 Kechqurun Yusuf degan arimatiyalik bir boy odam keldi. U ham Isoning shogirdi edi.
58 Yusuf Pilatning huzuriga borib, Isoning jasadini so‘radi. Pilat jasadni unga berishni buyurdi.
59 Yusuf jasadni olib, uni toza zig‘ir matoga kafanladi
60 va o‘zi uchun qoyaga o‘ydirgan yangi qabrga qo‘ydi. Yusuf katta toshni yumalatib kelib, qabrning og‘zini yopdi va o‘zi ketdi.
61 Magdalalik Maryam bilan boshqa Maryam u yerda qolib, qabrning ro‘parasida o‘tiraverdilar.
62 Shabbat arafasining ertasiga bosh ruhoniylar va farziylar Pilatning huzuriga yig‘ilishib,
63 dedilar: — Hazrati oliylari, bir narsa esimizga tushib qoldi: o‘sha yolg‘onchi tirikligida: “Uch kundan keyin Men tirilaman”, degan edi.
64 Shuning uchun buyruq bering: qabr uch kun qo‘riqlansin. Aks holda Uning shogirdlari borib, jasadni o‘g‘irlab ketadilar–da, odamlarga: “U o‘likdan tirildi” deb aytadilar. Bu yolg‘on birinchisidan ham battar bo‘ladi.
65 Pilat ularga dedi: — Xo‘p, qo‘riqchilarni olib, qo‘lingizdan kelgancha, qabrni qo‘riqlanglar.
66 Ular borib, qabr toshiga muhr bosdilar va qabrni qo‘riqlay boshladilar.
Matto Muqaddas xushxabar: 27 Bob
MakDonaldning Injil kitobiga o'zbek tilidagi sharhlari
L. Sinedrion oldidagi ertalabki sud (27:1−2)
Diniy sudning uchinchi bosqichi ertalab sinedrion oldida o‘tkazildi. Agar javobgar oqlanmagan bo‘lsa, hech bir ishni u boshlangan kuni yakunlash mumkin emasdi. Hukm e’lon qilinishidan oldin "rahm-shafqat hissi paydo bo‘lishi uchun" tun o‘tishi lozim edi. Bu holda din peshvolari har qanday rahm-shafqat tuyg‘usini so‘ndirmoqchi bo‘lgandek ko‘rinardi. Biroq tungi sudlar kamdan-kam uchraydigan hodisa bo‘lgani sababli, ular o‘zlari chiqargan hukmni qonuniylashtirish uchun ertalabki majlisni chaqirdilar.
Rim qonuniga ko‘ra, yahudiy din peshvolari o‘lim jazosini ijro etish huquqiga ega emasdi. Shuning uchun hozir ularning Isoni Rim hukmdori Pontiy Pilatga shoshilinch tarzda olib borishayotganini ko‘ramiz. Garchi ular Rimdagi hamma narsadan nafratlanishsa-da, endi ular bu hokimiyatdan yanada kuchliroq nafratni qondirish uchun "foydalanishlari" kerak edi. Isoga qarshi kurash eng ashaddiy dushmanlarni birlashtirdi.
M. Yahudoning pushaymonligi va uning o‘limi (27:3−10)
27:3−4 Begunoh Qonga xiyonat qilganlik gunohini anglagan Yahudo pullarni oliy ruhoniylar va oqsoqollarga qaytarib berdi. Bir necha soat oldin zo‘r ishtiyoq bilan til biriktirgan bu ayyor fitnachi ruhoniylar endi bu ishda qatnashishni rad etdilar. Mana, xiyonatning mukofotlaridan biri. Yahudo pushaymon bo‘ldi, ammo uning tavbasi Xudoga ma’qul keladigan, najotga eltadigan tavba emasdi. U jinoyatining o‘z boshiga keltirgan oqibatidan afsuslanib, Masihni Rabbiy va Najotkor sifatida tan olmadi.
27:5 Umidsizlikka tushgan Yahudo kumush tangalarni faqat ruhoniylar kirishi mumkin bo‘lgan ma’badga uloqtirdi, so‘ng u yerdan chiqib ketdi va o‘zini o‘ldirdi. Bu voqeani Havoriylar 1:18 bilan taqqoslaganda, u daraxtga osilgani, arqon yoki shox uning og‘irligiga bardosh berolmagani, tanasi yerga tushib, qorni yorilib, ichak-chavoqlari to‘kilgani ma’lum bo‘ladi.
27:6 Bu pullarni ma’bad xazinasiga qo‘yish uchun o‘ta "ruhoniy" bo‘lgan oliy ruhoniylar, bu qon bahosi ekani sababli, aslida Masihning ularga topshirilishi uchun pul to‘lagan aybdorlarning o‘zlari edilar. Rabbimiz Iso aytganidek, ular kosaning tashqi tomonini tozalashdi, uning ichi esa aldov, xiyonat va qotillikka to‘la edi.
27:7−10 Ular bu pullarni nopok majusiy musofirlarni dafn etish uchun mo‘ljallangan kulolchilik maydonini sotib olishga sarfladilar. Ular qanchadan-qancha majusiy to‘dalar o‘z yerlarini to‘ldirib, ko‘chalarini qonga belashini tasavvur ham qilmasdilar. O‘shandan beri u aybdor xalq uchun qonli yer bo‘lib qoldi.
Oliy ruhoniylar beixtiyor Zakariyoning dafn puli kuloldan yer sotib olish uchun ishlatilishi haqidagi bashoratini amalga oshirdilar (Zak 11:12−13). Biroq, Zakariyodan olingan bu parchaning muqobil talqini g‘alati - "xazina" "kulol" o‘rniga (RSV).
"Ruhoniylar qon uchun pulni xazinaga qo‘yish mumkinligiga shubha qilishdi, shuning uchun ular boshqa talqinlardagi bashoratni amalga oshirib, ularni dala evaziga kulolga berishdi". (Muqaddas Kitob Jamiyatining kundalik izohlari)
Matto bu bashoratni Yeremiyoga nisbat beradi, vaholanki u aniq Zakariyo kitobidan keltirilgan. Ehtimol, u bu iqtibosni Yeremiyoga nisbat bergan, chunki ko‘plab qadimiy yahudiy qo‘lyozmalarida saqlanib qolgan va Talmud an’analaridan ma’lum bo‘lgan tartibga ko‘ra, Yeremiya payg‘ambarlik kitoblari ro‘yxatining boshida turgan. Shunga o‘xshash amaliyot Luqoda ham (24:44) uchraydi, u yerda Zabur kitobi yahudiy kanoninining butun uchinchi qismiga nom beradi.
N. Isoning Pilat oldiga birinchi bor keltirilishi (27:11−14)
Yahudiylarning Isoga qo‘ygan asosiy ayblovlari diniy xarakterga ega bo‘lib, ular Uni shu asosda hukm qilganlar.
Ammo diniy ayblovlar Rim sudida hech qanday ahamiyatga ega emasdi. Buni bilgan yahudiylar Isoni Pilatning oldiga keltirib, Unga qarshi uchta siyosiy ayb qo‘yishdi (Luqo 23:2):
1. U imperiya uchun xavfli bo‘lgan isyonchi edi.
2. U xalqqa soliq to‘lashni taqiqlab, imperiyaning iqtisodiy farovonligiga zarar yetkazdi.
3. U o‘zini podshoh deb atab, imperatorning mavqeiga tahdid soldi.
Matto Injilida Pilatning Uni uchinchi ayb bo‘yicha so‘roq qilganini o‘qiymiz. U Yahudiylar podshohi ekanmi, degan savolga Iso ijobiy javob berdi. Uning javobi yahudiy diniy rahbarlarning haqorat va tuhmatlar yog‘dirishiga sabab bo‘ldi. Pilat ayblanuvchining jim turishidan hayratga tushdi: U hech bir ayblovga javob qaytarmadi. Ehtimol, hukmdor hech qachon bunday hujum ostida sukut saqlagan odamni ko‘rmagan edi.
O. Iso yoki Varrava? (27:15−26)
27:15−18 Rim hokimiyati yahudiylarni tinchlantirish maqsadida Pasxa bayramida yahudiy mahbuslaridan birini ozod qilish odatiga ega edi. Shunday mahbuslardan biri isyon va qotillikda ayblanayotgan yahudiy Varrava edi (Mark 15:7). Rim qonunlariga qarshi isyonchi sifatida u vatandoshlari orasida mashhur bo‘lgan bo‘lishi mumkin. Shuning uchun, Pilat ularga Iso bilan Varrava o‘rtasida tanlash imkonini berganida, ular shovqin-suron bilan Varravani talab qilishdi. Hokim bunga hayron qolmadi; u jamoatchilik fikrini qisman hasad tufayli Isoni tutib bergan oliy ruhoniylar shakllantirganini bilardi.
27:19 Sud jarayoni Pilatning xotinidan kelgan xabar tufayli vaqtincha to‘xtatildi. U Isoga hurmat bilan munosabatda bo‘lishni va Unga hech qanday zarar yetkazmaslikni talab qildi, chunki u U haqda juda tashvishli tush ko‘rgan edi.
27:20−23 Parda ortida oliy ruhoniylar va oqsoqollar xalqni Varravani ozod qilish va Isoni o‘limga mahkum etishni so‘rashga undashdi. Shuning uchun Pilat yana kimni ozod qilishni xohlashlarini so‘raganida, ular qotilni talab qilishdi. O‘z ikkilanishlari to‘riga o‘ralashib qolgan Pilat: "Xo‘sh, Masih deb atalgan Isoni nima qilay?" - deb so‘radi. Ular bir ovozdan Uni xochga mixlashni talab qilishdi, bu hukmdor uchun tushunarsiz edi. Nega uni xochga mixlash kerak? U qanday jinoyat qildi? Ammo bu masalani muhokama qilish uchun endi kech edi: olomonning jazavasi ustun kelgandi. "Xochga mixlansin!" degan qichqiriq yangradi.
27:24 Pilatga xalqning shafqatsizligi va isyon boshlanishi mumkinligi ayon bo‘ldi. Shuning uchun u olomon oldida qo‘llarini yuvib, Ayblanuvchining qonida o‘zining begunohligini e’lon qildi. Ammo suv hech qachon Pilatni tarixdagi eng og‘ir adolatsizlik aybidan tozalay olmaydi.
27:25 Aybdorlik haqida o‘ylashga ham g‘azabi jo‘shgan olomon javobgarlikni o‘z zimmasiga olishga rozi bo‘ldi: "Uning qoni bizning va bolalarimizning bo‘ynida bo‘lsin." O‘shandan beri Isroil xalqi gettolardan pogromlarga, konslagerlardan gaz kameralariga tashlandi: ular rad etilgan Masihning qonidagi dahshatli ayb uchun azob chekdilar. Ular hali "Yoqub uchun og‘ir kunlar" bilan yuzma-yuz kelishlari kerak - bu Matto 24 va Vahiy 6-19 da tasvirlangan yetti yillik buyuk qayg‘u davridir. Ular rad etilgan Isoni o‘zlarining Masih-Podshosi deb tan olmagunlaricha, bu la’nat ularga ta’sir qiladi.
27:26 Pilat olomonga Varravani qo‘yib yubordi va o‘shandan beri dunyoda Varrava ruhi hukmronlik qilmoqda. Qotil hali ham taxtda o‘tiribdi, adolatli Shoh esa rad etilgan. So‘ngra, o‘sha paytdagi odatga ko‘ra, Mahkumni qamchiladilar. Ichiga o‘tkir metall bo‘laklari qadalgan katta charm qamchi uning butun orqasiga tushib, har zarba bilan tanasini yorib, qon oqishiga sabab bo‘lardi. Endi irodasiz hukmdorning Isoni askarlar qo‘liga - xochga mixlash uchun topshirishdan boshqa iloji qolmadi.
P. Askarlar Isoni masxara qilishmoqda (27:27−31)
27:27−28 Hokimning askarlari Isoni pretoriyaga olib borishdi va Uning atrofiga butun polkni, ehtimol bir necha yuz kishini to‘plashdi. Keyin nima bo‘lganini tasavvur qilish qiyin! Koinotning Yaratuvchisi va Egasi shafqatsiz, qo‘pol askarlardan - O‘zining noloyiq gunohkor maxluqlaridan so‘z bilan ifodalab bo‘lmaydigan haqoratlarga chidadi. Uni yechintirib, shohona kiyimga taqlid qilib qizil libos kiydirdilar. Lekin bu kiyim bizga nimanidir anglatadi. Qizil rang gunoh bilan bog‘liq bo‘lgani uchun (Ishayo 1:18), men qizil libos Xudoning odillik libosini kiyishim uchun Isoga yuklangan gunohlarimni aks ettiradi deb o‘ylashni yoqtiraman (2 Korinfliklar 5:21).
27:29−30 Ular tikanlardan toj to‘qib, Uning boshiga qo‘yishdi. Ammo ularning qo‘pol hazillariga qaramay, biz shon-shuhrat tojini kiyishimiz uchun U tikanli toj kiyganini tushunamiz. Ular Uni gunohning podshosi deb masxara qildilar; biz Unga gunohkorlarning Xaloskori sifatida sajda qilamiz.
Ular Isoga hassa ham berishdi - saltanat hassasining parodiyasi edi bu. Ular bu hassani ushlab turgan qo‘l butun dunyoni boshqarayotgan qo‘l ekanini, Isoning teshilgan qo‘li butun olam ustidan hukmronlik hassasini ushlab turganini bilishmasdi.
Ular Uning oldida tiz cho‘kib, Unga yahudiylar podshosiga murojaat qilgandek murojaat qilishardi. Bunga ham qanoatlanmay, dunyoda yashab o‘tgan yagona komil Insonning yuziga tupurdilar, so‘ng qo‘llariga hassa olib, Uning boshiga urdilar.
Iso bularning barchasiga sabr-toqat bilan chidadi. U bir og‘iz ham gapirmadi. "Gunohkorlardan shunday haqoratlarga chiday olgan Zot haqida o‘ylanglar, toki holdan toyib, ruhingiz tushib ketmasin" (Ibroniylar 12:3).
27:31 Nihoyat, Unga O‘z kiyimlarini kiydirdilar va xochga mixlash uchun olib ketdilar.
Q. Shohning xochga mixlanishi (27:32−44)
27:32 Rabbimiz O‘z xochini yo‘lning bir qismini ko‘tarib bordi (Yuhanno 19:17). So‘ng askarlar Shimoliy Afrikadagi Kirineyalik Simun ismli bir kishini Isoning o‘rniga xochni ko‘tarishga majbur qilishdi. Ba’zilar uni yahudiy, boshqalar esa qora tanli deb hisoblashadi.
Muhimi shundaki, u bu xochni ko‘tarish imtiyoziga ega bo‘ldi.
27:33 Golgofa - oromiy tilida "bosh suyagi" demakdir. "Kalvari" yunoncha "kranion" so‘zining inglizlashgan lotincha tarjimasidir. Ehtimol, bu joy bosh suyagi shaklida bo‘lgani yoki qatl joyi bo‘lgani uchun shunday nom olgan. Uning aniq joylashuvi noma’lum.
27:34 Uni xochga mixlashdan oldin, askarlar Isoga sirka va o‘t aralashmasini taklif qilishdi. Bu aralashmani mahkum etilgan jinoyatchilarga og‘riq qoldiruvchi vosita sifatida berishardi. Iso uni qabul qilishdan bosh tortdi. Uning uchun inson gunohlarining butun og‘irligini ongini xiralashtirmasdan, yengillashtirmasdan ko‘tarish muhim edi.
27:35 Matto xochga mixlanish jarayonini sodda va hissiyotsiz tasvirlaydi. U voqeani dramatik qilmaydi, shov-shuvli jurnalistikadan foydalanmaydi, muhim tafsilotlarga to‘xtalmaydi. U shunchaki faktni qayd etadi: keyin ular Uni xochga mixlashdi. Abadiyat ham bu so‘zlarning teranligini to‘liq anglab yetolmaydi.
Zabur 21:19 da bashorat qilinganidek, askarlar Uning kiyimlarini bo‘lib olishdi va yaxlit kiyimi uchun qur’a tashlashdi. Bu Uning yerdagi barcha mol-mulki edi. Denni shunday degan: "Bu dunyoda yashab o‘tilgan yagona mukammal hayot - bu Uning hayoti, O‘z kiyimidan boshqa hech narsaga ega bo‘lmagan va hech narsa qoldirmagan Zotning hayotidir".
27:36 Bu askarlar oddiy odamlar dunyosining vakillari edi. Aftidan, ular tarix yozilayotganidan bexabar edilar. Agar bilganlarida edi, o‘tirib qo‘riqlamasdilar; tiz cho‘kib sajda qilgan bo‘lardilar.
27:37 Isoning boshi ustiga: "BU - YAHUDIYLARNING PODSHOHI ISO," deb yozib qo‘yishdi. Ushbu yozuvning aniq ifodasi to‘rtta Injilda biroz farq qiladi. (Agar yozuvning barcha qismlari birlashtirilsa, quyidagicha bo‘ladi: "Bu Nosiralik Iso, Yahudiylarning podshosi.") Mark shunday deydi: "Yahudiylarning shohi" (15:26); Luqo: "Bu Yahudiylarning shohi" (23:38) va Yuhanno: "Nosiralik Iso, Yahudiylarning shohi" (19:19). Oliy ruhoniylar bu yozuv fakt emas, balki shunchaki mahkumning da’vosi bo‘lishi kerak, deb e’tiroz bildirishdi. Biroq, Pilat ularning talabini rad etdi; u yerda haqiqat hamma ko‘rishi uchun yahudiy, lotin va yunon tillarida yozilgan edi (Yuhanno 19:19−22).
27:38 Xudoning O‘g‘li ikki qaroqchi o‘rtasiga qo‘yilgani Ishayo 700 yil oldin bashorat qilganidek, U jinoyatchilar qatoriga qo‘shilishi uchun emasmi (53:12)?
Dastlab ikkala qaroqchi Uni haqorat qilishdi (44-oyat). Ammo keyin ulardan biri tavba qildi va o‘z vaqtida najot topdi; bir necha soatdan so‘ng u Masih bilan jannatda edi (Luqo 23:42−43).
27:39−40 Agar xoch Xudoning muhabbatini ochib bersa, u insoniy buzuqlikni ham fosh etadi. O‘tkinchilar uzoq to‘xtab, O‘z qo‘ylari uchun jon berayotgan Cho‘pon ustidan kulishardi: "Ma’badni buzib, uch kunda qayta quradigan! O‘zingni qutqar; agar Sen Xudoning O‘g‘li bo‘lsang, xochdan tush."
Bu ratsionalistik ishonchsizlikning tilidir. "Ko‘rsating, shunda ishonaylik." Bu liberalizmning tili hamdir.
"Xochdan tush, boshqacha aytganda: xochning sharmandaligini olib tashla, shunda ishonaylik." Uilyam Buts shunday degan: "Ular, agar U xochdan tushsa, ishonishlarini aytishdi; biz esa U xochda qolgani uchun ishonaylik."
27:41−44 Oliy ruhoniylar, ulamolar va oqsoqollar ham bu mazaxga qo‘shildilar. Ular beixtiyor ziyraklik bilan: "Boshqalarni qutqardi-yu, o‘zini qutqara olmayapti!" deb baqirishar edi. Ular masxara qilmoqchi bo‘lishgan bo‘lsa-da, biz buni maqtov madhiyasi sifatida qabul qilamiz:
O‘zini qutqara olmadi,
U xochda o‘lishi shart edi,
Aks holda marhamat
Halok bo‘lgan gunohkorlarga yetib bora olmasdi;
Ha, Masih, Xudoning O‘g‘li, qon to‘kishi lozim edi,
Toki gunohkorlar gunohdan forig‘ bo‘lsinlar.
(Albert Midlayn)
Bu Rabbimizning hayotidagi haqiqat edi va bizning hayotimizda ham shunday bo‘lishi kerak. O‘zimizni qutqarishga urinib, boshqalarni qutqara olmaymiz.
Diniy rahbarlar Uning O‘zini Qutqaruvchi, Isroil Shohi va Xudoning O‘g‘li deb aytgan so‘zlarini masxara qilishdi. Hatto qaroqchilar ham ularning haqoratlariga qo‘shilishdi. Diniy peshvolar o‘z Xudolarini haqorat qilishda jinoyatchilar bilan birga harakat qildilar.
R. Uch soatlik zulmat (27:45−50)
27:45 U odamlar qo‘lidan chekkan barcha azob-uqubatlar va xo‘rliklar hozir duch kelganlari oldida hech nima edi. Soat o‘n ikkidan (tushdan) soat uchgacha (kunduzi soat 3 gacha) nafaqat butun Falastin yerida, balki Uning muqaddas qalbida ham qorong‘ilik cho‘kdi. Aynan shu vaqtda U gunohlarimizning tasvirlab bo‘lmas la’natini boshidan kechirdi. Shu uch soat davomida biz munosib bo‘lgan do‘zax va barcha gunohlarimiz uchun Xudoning g‘azabi Uni ezib turdi. Biz buni faqat xira tasavvur qila olamiz; Xudoning gunohga nisbatan barcha adolatli talablarini qondirish Uning uchun nimani anglatganini tushuna olmaymiz. Biz faqat shuni bilamizki, o‘sha uch soat ichida U belgilangan qarzning to‘lovini to‘ladi va insonni ozod qilish uchun zarur bo‘lgan ishni yakunladi.
27:46 Kunduzi soat uchlarga yaqin U baland ovozda: "Xudoyim, Xudoyim! Meni nega tark etding?" deb faryod qildi. Bu savolga javobni biz Zabur 21:4 da topamiz: "Sen muqaddas bo‘lib, Isroilning maqtovlari ustida taxt qurgansan". Xudo muqaddas bo‘lgani uchun, U gunohga qaray olmaydi. Aksincha, Uni jazolashi kerak. Rabbimiz Isoda hech qanday gunoh yo‘q edi, lekin U bizning gunohlarimizni O‘z zimmasiga oldi. Xudo Hakam sifatida pastga qarab, begunoh O‘rinbosarda bizning gunohlarimizni ko‘rgach, O‘z O‘g‘lidan mehr-muhabbatini tortib oldi. Bu Ota bilan ajralish Isoning qalbidan Brauning xonim nafis tarzda "Immanuilning yetim nolasi" deb atagan hayqiriqni sug‘urib oldi:
Tark etildi! Xudo Undan bir lahza yuz o‘girdi;
Va Odam gunohi solih O‘g‘il bilan Ota orasiga tushdi;
Ha, faqat bir bor yetim qolgan Immanuilning nolasi
Ulkan koinotni larzaga keltirdi,
Akssiz, yakka o‘zi yuksaklarga ko‘tarildi.
(Elizabet Barret Brauning)
27:47−48 Iso: "Eli, Eli..." deb hayqirganda, u yerda turganlarning ba’zilari: "U Ilyosni chaqiryapti," deyishdi. Ular haqiqatan ham ismlarni adashtirdilarmi yoki shunchaki masxara qildilarmi, aniq emas. Ulardan biri sirka shimdirilgan gubkani Isoning lablariga yetkazish uchun uzun tayoq oldi. Zabur 68:22 ga ko‘ra, bu rahmdillik emas, balki qo‘shimcha azob-uqubat turi edi.
27:49 Umumiy fikr shunday edi: kutib turish kerak, Ilyos kelib yahudiylar unga an’anaviy ravishda yuklaydigan vazifani bajaradimi - solih kishilarga yordam beradimi. Ammo bu Ilyosning kelish vaqti emas (Malaki 4:5), balki Isoning o‘lish vaqti edi.
27:50 Iso yana baland ovozda hayqirganda, U jon berdi. Baland hayqiriq Uning zaiflashib emas, balki kuch bilan jon berganini ko‘rsatadi. Uning jon berishi, Uning o‘limini boshqa odamlarnikidan farqladi. Biz o‘lishimiz shart bo‘lgani uchun o‘lamiz; U esa o‘lishni tanlagani uchun o‘ldi. U: "Men jonimni yana olish uchun beraman; uni Mendan hech kim tortib ololmaydi, lekin uni O‘zim beraman: uni berishga ham, yana olishga ham qodirman" (Yuhanno 10:17−18) demaganmidi?
Koinot Yaratuvchisi inson bo‘lib,
Inson uchun la’natga aylandi;
O‘zi bergan qonunlarning
Barcha talablarini to‘la-to‘kis bajardi.
Uning muqaddas barmoqlari novdani yaratdi,
U esa Uning peshonasidagi tikanlarni o‘stirdi.
Uning qo‘llariga qoqilgan mixlar
U tanlagan yashirin joylarda yasaldi.
U o‘rmonlarni yaratdi, unda daraxt o‘sdi,
U xochga mixlanishiga xizmat qildi.
U yog‘ochdan yasalgan xochda vafot etdi.
Buning ustiga, xoch o‘rnatilgan tepalikni ham O‘zi yaratgan.
Uning tepasida qorong‘ulashgan osmonlar
Uning amri bilan yer uzra yoyilgan.
Undan yuzini yashirgan quyosh
Uning so‘zi bilan koinotda muallaq turadi;
Uning muqaddas qonini to‘kkan nayza
Xudoning temirchilik ustaxonasida toblangan.
Uning tanasini o‘z bag‘riga olgan qabr
Uning qo‘llari bilan yaratilgan qoyada edi;
U hozir o‘tirgan taxt
Dunyo yaratilishidan oldin Uniki edi;
Ammo Uning boshi yangi shon-sharaf toji bilan bezatildi,
Uning nomi oldida har bir tiz cho‘kadi.
(F. V. Pitt)
S. Yirtilgan parda (27:51−54)
27:51 Uning o‘limi paytida ibodatxonaning ikki asosiy xonasini ajratib turgan qalin jun parda Ko‘rinmas Qo‘l tomonidan yuqoridan pastgacha yirtildi. Shu paytgacha bu parda Xudo yashaydigan Eng Muqaddas joyga oliy ruhoniylardan boshqa hech kimni kiritmagan edi. Ichki muqaddas joyga faqat bir kishi kirishi mumkin edi va u ham yiliga faqat bir marta kirardi.
Ibroniylarga yozilgan maktubdan bilamizki, parda Isoning tanasini ifodalagan. Uning yirtilishi Uning tanasini o‘limga topshirilishining ramzi edi. Uning o‘limi tufayli biz "Iso Masihning qoni orqali muqaddas joyga kirish jasoratiga ega bo‘ldik, U bizga parda, ya’ni O‘z tanasi orqali ochgan yangi va tirik yo‘l bilan" (Ibroniylar 10:19-20).
Endi eng kamtarin imonli ham Xudoning huzuriga istalgan vaqtda ibodat va hamdu sano bilan kira oladi. Ammo shuni hech qachon unutmaylikki, bu imtiyoz biz uchun ulkan to‘lov - Isoning qoni evaziga sotib olingan.
Xudo O‘g‘lining o‘limi tabiatda ham dahshatli o‘zgarishlarni keltirib chiqardi, go‘yo jonsiz mavjudot o‘z Yaratuvchisiga hamdardlik bildirgandek. Zilzila bo‘lib, ulkan toshlar yorildi va ko‘plab qabrlar ochildi.
27:52−53 Ammo e’tibor bering, bu qabrlar aholisi faqat Iso tirilgandan keyin tirildi va Quddusga kirib, u yerda ko‘pchilikka ko‘rindi. Muqaddas Kitobda bu avliyolar yana o‘lgani yoki Iso bilan birga osmonga ko‘tarilgani haqida hech narsa aytilmagan.
27:54 Tabiatning g‘alati titrashlari rim yuzboshisi va uning odamlarini Isoning Xudoning O‘g‘li ekanligiga ishontirdi (garchi yunonchada "Xudoning O‘g‘li" so‘zidan oldin aniq artikl bo‘lmasa-da, so‘z tartibi buni aniq ko‘rsatadi; yunon tilida otlar - qo‘shma ot kesimning qismlari odatda artiklsiz ishlatiladi ("Kolvell qoidasi"ning bir qismi). Yuzboshi nimani nazarda tutgan? Bu Iso Masihni to‘liq Rab va Xaloskor deb tan olishmi yoki bu tan olish Isoning oddiy insondan ustun ekanligini anglatadimi? Biz biror narsani aniq ayta olmaymiz.
Biroq, bu hayrat tuyg‘usini va tabiatning larzaga kelishi Iso bilan birga xochga mixlanganlarning o‘limi bilan emas, balki aynan Uning o‘limi bilan qandaydir tarzda bog‘liq ekanligini anglashni ko‘rsatadi.
T. Fidokor ayollar (27:55−56)
Ayniqsa, Jaliladan Quddusga qadar Isoga ergashib, Xudoga sadoqat bilan xizmat qilgan ayollar tilga olinadi. Maryam Magdalina, Yoqub va Yusufning onasi Maryam, Zabadiyning xotini Salomiya ham u yerda edilar. Bu ayollarning mardona sadoqati alohida yorqinlik bilan namoyon bo‘ladi. Erkak shogirdlar o‘z jonlarini saqlab qolish uchun qochib ketishganda, ular Iso bilan qolishdi!
U. Yusufning qabrida dafn etilishi (27:57−61)
27:57−58 Arimateyalik Yusuf, boy odam va Oliy kengash a’zosi, kengashning Isoni Pilatga topshirish qarorida ishtirok etmagan edi (Luqo 23:51). Agar shu paytgacha u yashirin shogird bo‘lgan bo‘lsa, endi barcha ehtiyotkorliklarni bir chetga surdi. U jasorat bilan Pilatning oldiga borib, Isoni dafn etishga ruxsat so‘radi. Oliy kengash a’zosining ochiqchasiga Xochga mixlangan kishining tarafini olishi Pilat uchun naqadar hayratlanarli va yahudiylar uchun qanchalik kutilmagan hodisa bo‘lganini tasavvur qiling. Isoning jasadini dafn etish orqali Yusuf, aslida, o‘zini ham iqtisodiy, ijtimoiy va diniy jihatdan ko‘mdi. Bu ish uni Rabbimiz Isoning qotillaridan butunlay ajratib qo‘ydi.
27:59−60 Pilat ruxsat berdi va Yusuf jasadni mehr bilan mumiyoladi, uni kafanga o‘rab, burmalar orasiga xushbo‘y ziravorlar qo‘ydi.
So‘ng Uni qattiq qoyaga o‘yib yasalgan o‘zining yangi qabriga joylashtirdi. Qabrning og‘zi tegirmon toshi shaklidagi katta tosh bilan yopilgan bo‘lib, uning chetlari ham qoyada o‘yilgan chuqurlikka o‘rnatilgan edi.
Bundan bir necha asr oldin Ishayo payg‘ambar shunday bashorat qilgan edi: "Unga yovuzlar orasida qabr tayyorlashdi, lekin U boynikida dafn etildi, chunki U hech qanday gunoh qilmadi va Uning og‘zida yolg‘on yo‘q edi" (53:9). Shubhasiz, Uning dushmanlari Isoning jasadini axlat yoqiladigan olovga yoki tulkilarga yem bo‘lishi uchun Xinnom vodiysiga tashlab yuborishni rejalashtirgan edilar. Ammo Xudo ularning rejalarini barbod qildi va Yusufni ishga solib, Isoga boy odamnikida dafn marosimini ta’minladi.
27:61 Yusuf ketgandan so‘ng, Maryam Magdalina hamda Yoqub va Yusufning onasi qabr yonida qolib, uni kuzatib turishdi.
V. Qo‘riqlanadigan qabr (27:62−66)
27:62−64 Tayyorgarlik kuni deb ataladigan Fisih bayramining birinchi kuni xochga mixlash kuni edi. Ertasi kuni oliy ruhoniylar va farziylar xavotirga tushishdi. Isoning tirilish haqidagi bashoratini eslab, ular Pilatning oldiga borib, qabr oldiga maxsus soqchilar qo‘yishni so‘rashdi. Bu shogirdlari jasadni o‘g‘irlab, Iso tirilgandek taassurot uyg‘otmasligi uchun kerak edi. Agar bu sodir bo‘lsa, oxirgi aldov birinchisidan ham yomonroq bo‘ladi, ya’ni Uning tirilgani haqidagi xabar Uning Masih va Xudoning O‘g‘li ekanligi haqidagi da’vosidan ham xavfliroq bo‘ladi, deb qo‘rqishardi.
27:65−66 Pilat ularga: "Qo‘riqchilaringiz bor; boring, bilganingizcha qo‘riqlang", deb javob berdi. Bu ularga allaqachon rim qo‘riqchilari berilganini anglatishi mumkin edi. Yoki "Iltimosingiz qondirildi. Men sizga soqchilar beraman" degan ma’noni bildirishi mumkin edi. Pilatning "bilganingizcha qo‘riqlang" degan gapida kinoya bormidi? Har holda, ular harakat qilishdi. Ular toshga muhr bosib, soqchilar qo‘yishdi, ammo ularning eng yaxshi qo‘riqlash choralari ham yetarli bo‘lmadi. Unger shunday deydi:
"Uning dushmanlari qabrni qo‘riqlab, uni muhrlab, soqchilar qo‘yish orqali ehtiyot choralari ko‘rganlarida (62-64), Xudo bu gunohkorlarning barcha rejalarini o‘zgartirib, Shohning tirilganiga shak-shubhasiz dalillar keltirdi". (Merrill F. Unger, Unger’s Bible Handbook, 491-bet.)