1 Quddusdanfarziylar va Tavrot tafsirchilari Isoning oldida kelib, shunday dedilar:
2 — Nega Sizning shogirdlaringiz ota– bobolarimizning urf–odatlariga amal qilmayaptilar? Nega ovqatlanishdan oldin qo‘llarini yuvmaydilar?
3 Iso ularga javob berib dedi: — O‘zlaringiz–chi? Nega o‘z urf–odatingizni deb, Xudoning amrini buzib yuribsizlar?
4 Xudo: “Ota–onangizni hurmat qiling. Otasini yoki onasini xo‘rlagan har qanday odamga o‘lim jazosi berilsin”, deb aytgan.
5 Ammo sizlar shunday ta’lim berasizlar: odam o‘z otasi yoki onasiga: “Farzandlik burchim — Xudoga in’om qilingan, — desa,
6 — u ota–onasini hurmat qilmasa ham bo‘ladi.” Shu tariqa sizlar o‘z ta’limotingiz bilan Xudoning kalomini bekor qilyapsizlar.
7 Sizlar ikkiyuzlamachisizlar! Ishayo payg‘ambar siz haqingizda to‘g‘ri aytgan:
8 “Bu xalq Meni tildagina izzat qiladi, Yuraklari esa Mendan uzoqdir.
9 Ular Menga sajda qiladilar, Ammo sajdalari behudadir. Chunki ular inson yaratgan qoidalarni Ilohiy qonun, deb o‘rgatadilar.”
10 Keyin Iso xalqni yoniga chaqirib, dedi: — Menga quloq solib, tushunib olinglar!
11 Og‘izga kiradigan narsa emas, balki og‘izdan chiqadigan narsa insonni harom qiladi.
12 Shunda shogirdlar Isoning oldiga borib dedilar: — Aytgan bu gapingiz farziylarga qattiq botganini bildingizmi?
13 Iso shunday javob berdi: — Osmondagi Otam o‘tqazmagan har qanday o‘simlik ildizi bilan sug‘urib tashlanadi.
14 Farziylarga e’tibor bermanglar. Ular o‘zlari ko‘r va ko‘rlarga yo‘lboshchilik qiladilar. Agar ko‘r odam ko‘rni yetaklasa, ikkalasi ham chuqurga yiqilib tushadi.
15 Shunda Butrus: — Xalqqa aytgan gapingizni bizga tushuntirib bering! — dedi.
16 — Shunchalik ham befahm bo‘lasizlarmi?! — dedi Iso. —
17 Og‘izga kiradigan har bir narsa qoringa o‘tib, kerakli joydan chiqib ketishini nahotki tushunmasangizlar?
18 Ammo og‘izdan chiqadigan narsalar yurakdan chiqadi. Ana o‘shalar insonni harom qiladi.
19 Chunki inson yuragidan yomon fikrlar, qotillik, fahshu zino, o‘g‘irlik, soxta guvohlik va tuhmat chiqadi.
20 Ana shular insonni harom qiladi. Yuvilmagan qo‘l bilan ovqat yeyish esa insonni harom qilmaydi.
21 Iso u yerdan ketib, Tir va Sidon hududlariga bordi.
22 Shu yerda yashaydigan bir kan’onlik ayol Isoning oldiga kelib, faryod qildi: — Ey Hazrat, Dovudning O‘g‘li, menga rahm qiling! Qizimni jin chalgan, ahvoli yomon!
23 Iso unga bir og‘iz so‘z ham javob bermadi. Shogirdlari Isoning oldiga kelib, iltimos qildilar: — Uni jo‘natib yuboring! Axir, u ketimizdan qolmay, dodlab yuribdi.
24 Iso esa shunday dedi: — Xudo Meni faqat Isroil xalqining adashgan qo‘ylari oldiga yubordi.
25 Ayol esa kelib, Isoning oldiga tiz cho‘kdi–da: — Yordam bering, Hazrat! — deb yolvordi.
26 Iso esa: — Bolalardan nonni olib kuchuklarga tashlash yaxshi emas, — dedi.
27 — To‘g‘ri, Hazrat, — dedi ayol. — Lekin kuchuklar ham xo‘jayinlarining dasturxonidan to‘kilgan ushoqlarini yeydi–ku.
28 Shunda Iso: — Ey ayol, sening ishonching buyuk! — dedi. — Mayli, sen istaganingday bo‘lsin. Shu zahoti ayolning qizi sog‘ayib qoldi.
29 Iso u yerdan chiqib, Jalila ko‘li bo‘ylab ketdi. So‘ng toqqa chiqib, o‘tirdi.
30 Isoning oldiga bir talay olomon keldi. Ular o‘zlari bilan cho‘loq, ko‘r, mayib, soqov va boshqa ko‘plab xastalarni olib kelib, Isoning oyoqlari tomoniga o‘tqizdilar. Iso ularning hammasiga shifo berdi.
31 Soqovlarning gapirganini, mayiblarning sog‘ayganini, cho‘loqlarning yurganini va ko‘rlarning ko‘zlari ochilganini xalq ko‘rib, hayratda qoldi. Ular Isroilning Xudosini olqishladilar.
32 Iso shogirdlarini yoniga chaqirib dedi: — Xalqqa achinyapman. Ular uch kundan beri Men bilan birga, yeyishga hech narsasi yo‘q. Ularga ovqat bermay jo‘natib yuborishni xohlamayman, yo‘lda holdan toyib qolishlari mumkin.
33 Shogirdlari Unga: — Shu qadar katta olomonni to‘ydirish uchun bu kimsasiz joyda qayerdan non olamiz?! — deyishdi.
34 — Qancha nonlaringiz bor? — deb so‘radi Iso.— Yettita non va ozgina mayda balig‘imiz bor, — dedi shogirdlar.
35 Shundan keyin Iso xalqqa yerga o‘tirishni buyurdi.
36 Yettita non va baliqlarni olib, shukrona duosini o‘qidi. Non va baliqlarni sindirib, tarqatish uchun shogirdlariga berdi. Shogirdlar xalqqa tarqatishdi.
37 Hamma yeb to‘ydi. Ortib qolgan non burdalarini yig‘ishganda, to‘la yetti savat chiqdi.
38 Bolalar bilan ayollarni hisobga olmaganda, non yeganlarning soni to‘rt mingta edi.
39 Shundan keyin Iso odamlarga ketishga ijozat berdi, O‘zi esa qayiqqa o‘tirib, Magadan hududiga yo‘l oldi.
Matto Muqaddas xushxabar: 15 Bob
MakDonaldning Injil kitobiga o'zbek tilidagi sharhlari
D. Ifloslik ichkaridan keladi (15:1−20)
Ko‘pincha, Matto kitobning dastlabki boblarida xronologiyaga rioya qilmaganini payqash oson. Ammo 14-bobdan to oxirigacha voqealar asosan sodir bo‘lgan ketma-ketlik bo‘yicha beriladi.
15-bobda ham tartibli ketma-ketlik saqlanadi. Birinchidan, ulamolar va farziylarning uzoq davom etgan bahslari va tortishuvlari (1-20-oyatlar) Isroilning Masihni rad etishini oldindan ko‘rsatadi. Ikkinchidan, kan’onlik ayolning imoni (21-28-oyatlar) Xushxabarning hozirgi davrda majusiylar orasida qanday tarqalayotganini tasvirlaydi.
Va nihoyat, ko‘plab odamlarning shifo topishi (29-31-oyatlar) va to‘rt ming kishining to‘ydirilishi (32-39-oyatlar) kelajakdagi minglab yillik davrdagi jahon miqyosidagi sog‘liq va farovonlikka ishora qiladi.
15:1−2 Ulamolar va farziylar Najotkorni tutib olishga tinmay harakat qilishardi. Quddusdan kelgan ularning vakillari Isoning shogirdlarini nopoklikda ayblashdi, chunki ular qo‘llarini yuvmasdan ovqat yeyishardi va shu bilan oqsoqollarning urf-odatlarini buzishardi. Bu voqeani tushunish uchun, pok va nopok haqidagi tushunchani anglashimiz hamda farziylar yuvish deganda nimani nazarda tutganlarini bilishimiz kerak. Umuman olganda, pok va nopok tushunchasi Eski Ahddan kelib chiqadi. Shogirdlarni ayblagan nopoklik butunlay marosimiy edi. Misol uchun, kishi murdaga tegsa yoki nopok deb hisoblangan narsani yesa, u rasman nopok bo‘lib qolardi - u marosim bo‘yicha Xudoga sajda qila olmasdi. U Xudoga yaqinlashishdan oldin, Xudoning qonuni undan marosimiy poklanishni talab qilardi.
Ammo oqsoqollar poklanish marosimlariga an’analarni ham qo‘shgan edilar. Ular yahudiy kishi ovqatlanishni boshlashdan oldin qo‘llarini puxta tozalash jarayonidan o‘tkazishi kerakligini ta’kidlashardi: u nafaqat kaftlarini, balki qo‘llarini tirsaklarigacha yuvishi lozim edi. Agar u bozorga borgan bo‘lsa, albatta, cho‘milishi kerak edi. Shunday qilib, farziylar shogirdlarni yahudiy urf-odatlarida belgilangan murakkab yuvinish tizimiga yetarlicha rioya qilmaganlikda ayblashgan.
15:3−6 Rabbimiz Iso o‘z tanqidchilariga ular shunchaki oqsoqollar an’anasini emas, balki Xudoning amrini buzganliklarini eslatdi. Qonun ota-onani hurmat qilishni buyurgan, bu zarur bo‘lganda moddiy yordamni ham o‘z ichiga olardi. Ammo ulamolar va farziylar (va boshqa ko‘pchilik) o‘z pullarini keksa ota-onalarini ta’minlashga sarflashni istashmagan. Shuning uchun ular mas’uliyatdan qochish an’anasini o‘ylab topdilar. Agar ota yoki ona ulardan yordam so‘rasa, ular shunchaki: "Senga yordam berishim kerak bo‘lgan barcha mablag‘ allaqachon Xudoga bag‘ishlangan, shuning uchun men uni senga bera olmayman," deyishlari kifoya edi. Bunday so‘zlarni aytish bilan ular ota-onalari oldidagi moddiy mas’uliyatdan qutulishardi.
Shunday ayyor an’anaga amal qilib, ular ota-onaga g‘amxo‘rlik qilishni buyurgan Xudoning Kalomini bekor qilishdi.
15:7−9 So‘zlarni mohirona burab, ular Ishayo payg‘ambarning (29:13) bashoratini amalga oshirdilar. Ular tili bilan Xudoni ulug‘lashlarini, ammo qalblari Undan yiroq ekanini ko‘rsatishdi. Ularning Xudoga sajdasi befoyda edi, chunki ular Xudoning Kalomidan ko‘ra insoniy an’analarni afzal ko‘rishardi.
15:10−11 Iso xalqqa murojaat qilib, g‘oyat muhim e’lon qildi. U odamni og‘ziga kirgan narsa emas, balki og‘zidan chiqqan narsa bulg‘ashini aytdi. Biz bu bayonotning inqilobiy mohiyatini baholay olmaymiz. Levilar qonuniga ko‘ra, og‘izga kirgan narsa insonni bulg‘agan. Yahudiylarga tuyog‘i ajralmagan va kavsh qaytarmaydigan har qanday hayvonning go‘shtini yeyish taqiqlangan edi. Tangachalari va suzgichlari bo‘lmagan baliqlarni yeyishga ruxsat berilmagan. Xudo ularga pok va nopok taomlar borasida batafsil ko‘rsatmalar bergan edi.
Endi Qonun beruvchi marosimiy nopoklikning butun tizimini bekor qilish uchun zamin tayyorlayotgan edi. U shogirdlari yuvuqsiz qo‘llari bilan yegan taomlar ularni bulg‘amasligini aytdi. Ammo ulamolar va farziylarning ikkiyuzlamaligi - mana, haqiqiy ifloslik.
15:12−14 Shogirdlar Isoga farziylar bunday fosh qilishdan xafa bo‘lganini aytishganida, Iso javob berib, ularni Xudo ekmagam o‘simliklarga o‘xshatdi. Ular bug‘doydan ko‘ra ko‘proq begona o‘t edi. Ular va ularning ta’limoti butunlay yo‘q qilinadi. So‘ngra U: "Ularni qo‘yib beringlar, ular ko‘rlarning ko‘r yetakchilaridir," deb qo‘shib qo‘ydi. Garchi ular o‘zlarini ruhiy masalalarda obro‘li deb da’vo qilishsa-da, ular o‘zlari ergashtirayotgan odamlar singari ruhiy haqiqatga ko‘r edilar. Rahbarlar ham, ularning izdoshlari ham chuqurga qulashi aniq edi.
15:15 Shubhasiz, shogirdlar o‘zlariga ma’lum bo‘lgan pok va nopok oziq-ovqat haqidagi ta’limotdagi bunday to‘liq o‘zgarishdan hayratda qolishgan. Bu ular uchun masal, ya’ni tushunarsiz, yashirin hikoya edi. Butrus tushuntirishni so‘rab, ularning bu masaladagi hayratini ifoda etdi.
15:16−17 Rabbimiz avvaliga ularning sekin tushunish qobiliyatidan ajablandi, so‘ngra haqiqiy ifloslik jismoniy emas, balki axloqiy ekanligini tushuntirdi. Aslida, ovqat pok yoki nopok bo‘lmaydi. Hech qanday moddiy narsa o‘z-o‘zidan zararli emas; uni noto‘g‘ri ishlatish yomondir. Inson iste’mol qilgan ovqat og‘ziga kiradi, hazm bo‘lishi uchun oshqozonga o‘tadi, keyin hazm bo‘lmagan qismi tashqariga chiqariladi.
Bu jarayonda axloqiy mohiyat ta’sirlanmaydi, faqat tana ta’sirlanadi. Bugun biz bilamizki, "Xudoning har bir yaratgani yaxshidir va shukronalik bilan qabul qilinsa, hech narsa rad etilmasligi kerak, chunki u Xudoning kalomi va ibodat bilan muqaddaslashtiriladi" (1 Timotiy 4:4-5). Albatta, bu parchada zaharli o‘simliklar haqida emas, balki Xudo insonlar iste’moli uchun yaratgan mahsulotlar haqida so‘z bormoqda. Hamma narsa yaxshi va shukronalik bilan iste’mol qilinishi lozim. Agar kimningdir biror ovqatga allergiyasi bo‘lsa yoki uni ko‘tara olmasa, u bunday ovqatni yemasligi kerak; lekin umuman olganda, Xudo bizni jismonan qo‘llab-quvvatlash uchun ovqatdan foydalanishiga ishongan holda ovqatlanishimiz kerak.
15:18 Agar ovqat bulg‘amasa, unda nima bulg‘aydi? Iso shunday javob berdi: "Og‘izdan chiqadigan narsa qalbdan chiqadi; ana shu insonni bulg‘aydi". Bu yerda yurak qon haydaydigan a’zo emas, balki insoniy mayl va istaklarning buzilgan manbasidir. Inson axloqiy tabiatining bu qismi buzuq fikrlar, iflos so‘zlar va yovuz ishlar orqali namoyon bo‘ladi.
15:19−20 Insonni yovuz o‘ylar, qotillik, zino, fohishabozlik, o‘g‘rilik, yolg‘on guvohlik va haqorat (yunonchada bu so‘z boshqalarga tuhmat qilishni ham anglatadi) bulg‘aydi.
Ulamolar va farziylar ayniqsa qo‘l yuvish marosimini ko‘z-ko‘z qilib, sinchkovlik bilan bajarishga harakat qilardilar. Ammo ularning ichki dunyosi harom edi. Ular arzimas narsalarga e’tibor qaratib, haqiqatan muhim masalalarga e’tiborsiz bo‘lardilar. Ular shogirdlarni ma’nosiz urf-odatlarga rioya qilmaganlari uchun tanqid qilishlari mumkin edi, ammo o‘zlari Xudoning O‘g‘lini o‘ldirishga til biriktirib, 19-oyatda sanab o‘tilgan barcha gunohlarda aybdor bo‘lishga tayyor edilar.
E. Majusiy ayol o‘z imoni uchun marhamat topadi (15:21−28)
15:21−22 Iso O‘rta yer dengizi sohilidagi Tir va Sidon o‘lkalariga jo‘nab ketdi. Bizga ma’lum bo‘lishicha, bu Uning xalq xizmatida yahudiylar hududidan tashqarida bo‘lgan yagona holat edi. Bu yerda, Finikiyada, kan’onlik bir ayol jindan azob chekayotgan qizini davolashni so‘rab Unga yolvordi.
Bu ayolning yahudiy emas, majusiy ekanligini tushunish juda muhim. U asli kan’onlik bo‘lib, Xudo yer yuzidan yo‘q qilishni buyurgan axloqsiz qabiladan edi. Isroilning itoatsizligi tufayli ularning ba’zilari Yoshua boshchiligidagi isroilliklarning Kan’onga kirib kelishi paytida tirik qolishgan va bu ayol o‘sha omon qolganlarning avlodi edi. U majusiy bo‘lgani uchun Xudo O‘z tanlagan xalqiga bergan imtiyozlardan mahrum edi. U umidsiz bir begona edi. O‘z mavqeiga ko‘ra, u Xudodan yoki Masihdan hech narsa talab qila olmasdi.
U Iso bilan gaplashganda, Uni Rabbim, Dovudning O‘g‘li, deb atadi. Bu yahudiylar Masihga nisbatan ishlatadigan unvon edi. Garchi Iso haqiqatan ham Dovudning O‘g‘li bo‘lsa-da, majusiylar Unga bu asosda murojaat qilishga haqli emas edilar. Shuning uchun ham U dastlab ayolga javob bermadi.
15:23 Shogirdlar kelib, uni jo‘natib yuborishni so‘rashdi, chunki u ularni bezovta qilayotgan edi. Iso uchun u imonning ajoyib namunasi va marhamat yog‘iladigan idish edi. Biroq avval Uning imonini sinab, uni tarbiyalashi kerak edi.
15:24−25 Iso ayolga O‘z vazifasi majusiylarga, ayniqsa kan’oniylarga emas, balki Isroil xonadonining yo‘qolgan qo‘ylariga qaratilganini eslatdi. Ammo bunday ochiq rad javobi ayolni to‘xtatmadi. U "Dovudning O‘g‘li" unvonini tushirib qoldirib, Unga ta’zim qildi va: "Rabbim, menga yordam ber", dedi. Agar u Masihga yahudiy ayol sifatida yaqinlasha olmasa, u o‘z Yaratuvchisiga maxluq sifatida yaqinlashishi mumkin edi.
15:26 Uning imonining haqiqiyligini yana bir bor sinash uchun Iso unga majusiy itlarga non berish uchun yahudiy bolalarning ovqatini tortib olish to‘g‘ri emasligini aytdi. Agar bu bizga qo‘pol tuyulsa, bu so‘zlarning maqsadi unga azob berish emas, aksincha, jarroh pichoqidek uni davolash ekanligini esda tutishimiz lozim. Ha, u majusiy edi.
Yahudiylar majusiylarga ko‘chalarda ovqat izlab yurgan iflos, daydi itlarga qaragandek qarashardi. Biroq Iso bu yerda sevimli kuchukchalar ma’nosini anglatadigan so‘zni ishlatdi. Savol shunday edi: u Xudoning eng kichik marhamatiga ham noloyiq ekanligini anglaydimi?
15:27 Uning javobi ajoyib edi. U Iso bergan ta’rifga to‘liq qo‘shildi. Noloyiq majusiy ayolning o‘rnini egallab, u o‘zini Uning marhamati, muhabbati va inoyatiga topshirdi. Oxir-oqibat u shunday dedi: "Sen haqsan! Men stol ostidagi kichkina itchalardan biriman, xolos. Lekin ba’zan stol ustidan ushoqlar yerga tushib qolayotganini ko‘raman. Menga ham bir oz ushoq bergin. Men qizimga shifo berishingga noloyiqman, ammo sening noloyiq maxluqlaringdan biriga shifo berishingni yolvorib so‘rayman."
15:28 Iso uni buyuk imoni uchun maqtadi. Imonsiz farzandlar nonga muhtoj bo‘lmagan bir paytda, bu yerda o‘zini "it" deb tan olgan va ko‘z yoshlari bilan Undan so‘ragan ayol bor edi.
Uning imoni mukofotlandi, qizi shu zahotiyoq sog‘ayib ketdi. Rabbimizning majusiy ayolning qizini uzoqdan turib davolagani, hozir Xudoning o‘ng qo‘lida xizmat qilib, Uning qadimgi xalqi millat sifatida chetga surib qo‘yilgan bir paytda, hozirgi zamonda majusiylarga ruhiy shifo berayotganini anglatadi.
F. Iso ko‘plab odamlarni davolaydi (15:29−31)
Mark kitobida (7:31) Rabbimiz Tirni tark etib, shimolga - Sidonga, so‘ngra Iordan orqali sharqqa va O‘n shahar chegarasi orqali janubga yo‘l olganini o‘qiymiz. U yerda, Jalila dengizi bo‘yida, U cho‘loqlar, ko‘rlar, soqovlar, mayiblar va boshqa ko‘plarni davoladi. Hayratga tushgan xalq Isroilning Xudosini ulug‘ladi. Bu voqea majusiy qo‘shni xalqlar orasida bo‘lganiga ishonch bor. Odamlar Isoni va uning shogirdlarini Isroil bilan bog‘lab, ular orasida Isroil Xudosi ish ko‘rayotganini to‘g‘ri angladilar.
G. To‘rt mingning to‘ydirilishi (15:32−36)
15:32 E’tiborsiz yoki tanqidiy fikrlovchi o‘quvchilar bu voqeani besh ming kishining to‘ydirilishi bilan adashtirib, Muqaddas Kitobni takrorlashda, ziddiyatda va noto‘g‘ri hisoblashda aybladilar. Aslida, bular ikki xil hodisa bo‘lib, ular bir-biriga zid emas, aksincha bir-birini to‘ldiradi.
Rabbimiz bilan uch kun birga bo‘lganlaridan so‘ng, odamlarning ovqatlari tugab qoldi. U ularni och qoldirolmasdi - yo‘lda holdan toyib qolishlari mumkin edi.
15:33−34 Yana Uning shogirdlari imkonsiz ishni bajarish - shuncha xalqni to‘ydirish muammosi oldida dovdirab qolishdi. Bu safar ularda faqat yettita non va bir nechta baliq bor edi.
15:35−36 Besh ming kishi bilan bo‘lgani kabi, Iso odamlarni o‘tqazdi, shukrona aytdi, non va baliqni sindirdi va shogirdlariga tarqatish uchun berdi. U shogirdlarining qo‘lidan keladigan ishni qilishini kutadi, keyin esa aralashib, ular qila olmaydigan ishni bajaradi.
15:37−39 Xalq to‘ygach, qolgan ovqatlardan yetti katta savat to‘plandi. Ovqatlanganlar soni ayollar va bolalardan tashqari to‘rt ming kishi edi. Keyingi bobda biz xalqni to‘ydirishning bu ikki mo‘jizasi haqidagi ma’lumotlar muhim ekanligini ko‘ramiz (16:8−12). Muqaddas Kitobdagi har bir tafsilot ma’noga to‘la. Rabbimiz xalqni tarqatib yuborgach, qayiqda Jalila dengizining g‘arbiy sohilida joylashgan Magdala shahriga jo‘nadi.