1 Shundan keyin Iso olomonga va shogirdlariga gapirdi:
2 “Qonunni izohlash huquqi Tavrot tafsirchilari va farziylarga berilgan.
3 Shu bois ularga quloq solinglar, aytganini qilinglar, ammo qilganini qilmanglar! Chunki ular o‘zlari aytganlarni qilmaydilar.
4 Ular ko‘tarib bo‘lmaydigan og‘ir yukni birovlarga yuklaydilar, o‘zlari esa yordam berish uchun hatto barmog‘ini ham qimirlatmaydilar.
5 Hamma ishlarini, boshqalar ko‘rsin, deb qiladilar. Peshanalariga taqqan nishonalarini kattaroq, kiyimlarining popuklarini uzunroq qiladilar.
6 Shuningdek, ziyofatlarda to‘rga chiqishni va sinagogalarda yaxshi joylarda o‘tirishni yoqtiradilar.
7 Bozorlarda odamlar ularga salom berishlarini, “ustoz” deb murojaat etishlarini yaxshi ko‘radilar.
8 Ammo sizlarni hech kim “ustoz” deb chaqirmasin, chunki hammangizning bitta Ustozingiz bor. Sizlar esa birodarsizlar.
9 Yer yuzida hech kimni ota deb aytmang, chunki sizlarning osmonda yagona Otangiz bor.
10 Hech kim sizlarni “yo‘lboshchi” deb ham aytmasin, chunki sizlarning yakkayu yagona yo‘lboshchingiz Masihdir.
11 Orangizda kim bosh bo‘lsa, sizlarga xizmat qilsin.
12 Zotan o‘zini o‘zi yuksaltirgan kamsitiladi, o‘zini past tutgan esa yuksaltiriladi.”
13 “Holingizga voy, ey tafsirchilar va farziylar! Sizlar ikkiyuzlamachisizlar! Axir, sizlar odamlar kirmasin deb, Osmon Shohligi eshiklarini berkitib qo‘yyapsizlar. U yerga o‘zlaringiz ham kirmayapsizlar, kirmoqchi bo‘lganlarni ham kirgizmayapsizlar.
14 Holingizga voy, ey tafsirchilar va farziylar! Sizlar ikkiyuzlamachisizlar! Axir, sizlar bevalarning uy–joylarini tortib olasizlar, xo‘ja ko‘rsinga uzoq duo o‘qiysizlar. Shuning uchun nihoyatda qattiq jazoga mubtalo bo‘lasizlar.
15 Holingizga voy, ey tafsirchilar va farziylar! Sizlar ikkiyuzlamachisizlar! Axir, sizlar hech bo‘lmasa bir kishini o‘z diningizga kiritish uchun dengizu quruqlikni kezib chiqasizlar. Niyatingizga erishganingizda esa, uni o‘zingizdan besh battar do‘zaxi odam qilasizlar.
16 Ey ko‘r yetakchilar, holingizga voy! Sizlar: “Kim Ma’bad haqi deb qasam ichsa, u qasamini bajarmasa ham bo‘ladi, ammo kim Ma’bad oltini haqi deb qasam ichsa, o‘z qasamini bajarishi shart”, — deysiz.
17 Hoy ko‘r nodonlar! Qaysi biri buyukroq: Ma’badning oltinimi, yoki oltinni muqaddas qilgan Ma’badning o‘zimi?!
18 Yana sizlar shunday deb aytasizlar: “Kim qurbongoh haqi deb qasam ichsa, u qasamini bajarmasa ham bo‘ladi, ammo kim qurbongohdagi qurbonlik haqi, deb qasam ichsa, qasamini bajarishi shart”, — deysizlar.
19 Shu qadar ko‘r bo‘lmasangiz–a! Qaysi biri buyukroq: qurbonlikmi yoki qurbonlikni muqaddas qilgan qurbongohmi?
20 Axir, qurbongoh haqi, deb qasam ichgan, ham qurbongohning o‘zi, ham undagi barcha qurbonliklar haqi qasam ichgan bo‘ladi–ku!
21 Ma’bad haqi deb qasam ichgan esa, ham Ma’badning o‘zi, ham Ma’badda yashaydigan Xudo haqi qasam ichgan bo‘ladi.
22 Osmon haqi deb qasam ichgan esa, osmondagi Xudoning taxti va taxtda o‘tirgan Xudoning O‘zi haqi qasam ichgan bo‘ladi.
23 Holingizga voy, ey tafsirchilar va farziylar! Sizlar ikkiyuzlamachisizlar! Sizlar yalpiz, ukrop va ziradan ushr berasizlar, ammo Qonunning adolat, shafqat va imon kabi eng muhim ta’limotlarini pisand qilmaysizlar. Bularning birini bajara turib, ikkinchisini ham tashlab qo‘ymasligingiz kerak edi.
24 Hoy ko‘r yetakchilar! Sizlar ichimligingizdan chivinni suzib olasizlar, ammo tuyani butunligicha yutib yuborasizlar!
25 Holingizga voy, ey tafsirchilar va farziylar! Sizlar ikkiyuzlamachisizlar! Sizlar piyolayu laganingizning sirtini tozalaysizlar–u, ammo ichi ochko‘zlik va xudbinlikka to‘la.
26 Ey ko‘r farziy! Sen avvalo piyola va laganning ichini tozalab ol, shunda ularning sirti ham toza bo‘ladi.
27 Holingizga voy, ey tafsirchilar va farziylar! Sizlar ikkiyuzlamachisizlar! Chunki sizlar ohaklangan qabrlarga o‘xshaysizlar: qabrlarning tashqi tomoni chiroyli, ammo ichi murdalarning suyaklariga va har xil iflosliklarga to‘la.
28 Shu singari, sizlar ham tashqi tomondan boshqalarga taqvodor bo‘lib ko‘rinasiz, ammo ichingiz ikkiyuzlamachilikka va gunohga to‘la.”
29 Holingizga voy, ey tafsirchilar va farziylar! Sizlar ikkiyuzlamachisizlar! Axir, sizlar payg‘ambarlarga maqbaralar qurib, taqvodorlarning qabrlarini bezatib,
30 shunday deysizlar: “Agar ota–bobolarimiz davrida biz ham yashaganimizda edi, ularga qo‘shilishib payg‘ambarlarning qonini to‘kmagan bo‘lardik.”
31 Bu bilan sizlar payg‘ambarlarni qatl qilganlarning o‘g‘illari ekaningizni tan olyapsizlar.
32 Ota–bobolaringiz boshlagan ishni oxiriga yetkazinglar endi!
33 Hoy ilonlar, zaharli ilonlar zoti! Sizlar do‘zax jazosidan qanday qochib qutulasiz?!
34 Ana shu sababdan Men oldingizga payg‘ambarlarni, donishmandu ustozlarni yuboraman. Ammo sizlar ularning ba’zilarini o‘ldirasizlar, ba’zilarini xochga mixlaysizlar, boshqalarini esa sinagogalaringizda qamchilab, shaharma–shahar quvg‘in qilasizlar.
35 Natijada o‘ldirilgan hamma begunoh odamlarning qoni uchun sizlar jazo tortasizlar. Hobilning to‘kilgan qonidan tortib, qurbongoh bilan Ma’bad orasida siz o‘ldirgan Baraxiya o‘g‘li Zakariyoning qoni sizning gardaningizda bo‘ladi.
36 Ha, sizlarga chinini aytaman: bu nasl ushbu hamma qotilliklar uchun jazo tortadi.
37 Eh Quddus, Quddus! Payg‘ambarlarni qatl etib, huzuriga yuborilganlarni toshbo‘ron qiluvchi shahar! Tovuq o‘z jo‘jalarini qanotlari ostiga qanday to‘plasa, Men ham sening xalqingni bir necha marta shunday to‘plamoqchi bo‘ldim. Lekin sen istamading.
38 Ey Quddus aholisi, sizning Ma’badingiz huvullab qoladi.
39 Sizga shuni aytay: “Egamiz nomi bilan keladigan inson baraka topsin”, — deb aytmaguningizcha, Meni ko‘rmaysizlar.”
Matto Muqaddas xushxabar: 23 Bob
MakDonaldning Injil kitobiga o'zbek tilidagi sharhlari
N. So‘z va amal o‘rtasidagi farqdan ogohlantirish (23:1−12)
23:1−4 Ushbu bobning dastlabki oyatlarida Najotkor xalqni va O‘z shogirdlarini ulamolar va farziylardan ogohlantiradi. Bu yetakchilar Muso o‘rindig‘ida o‘tirib, Muso qonunini o‘rgatardilar. Odatda ularning ta’limotiga ishonsa bo‘lardi, ammo amaliy hayotlariga emas. Ularning e’tiqodlari xatti-harakatlaridan yaxshiroq edi. Bu aynan so‘z bilan ish bir-biriga to‘g‘ri kelmaydigan holat edi. Shuning uchun Iso shunday dedi: "Ular sizlarga nimani buyursa, bajaringlar va ado eting, lekin ularning ishlarini qilmanglar, chunki ular aytadilar-u, qilmaydilar."
Ular odamlarga og‘ir talablar qo‘yardilar, ammo hech kimga bu og‘ir yuklarni ko‘tarishga yordam bermasdilar.
23:5 Ular barcha diniy marosimlarni chin qalbdan emas, balki odamlarga ko‘z-ko‘z qilish uchun bajarishardi. Bunga filakteriya (qonun so‘zlari yozilgan bog‘lam) taqish misol bo‘ladi. Xudo Isroilga O‘z so‘zlarini qo‘llariga va peshonalariga belgi sifatida bog‘lashni buyurganida (Chiqish 13:9, 16; Qonunlar 6:8; 11:18), U ularning butun faoliyatini boshqaradigan qonun doimo ko‘z oldida bo‘lishi kerakligini nazarda tutgan edi. Ular bu ruhiy amrni so‘zma-so‘z, jismoniy ma’noda tushundilar. Muqaddas Kitobdan parchalarni charm qutilarga solib, peshonalariga yoki qo‘llariga bog‘lab qo‘yishardi. Ular uchun qonunning bajarilishi o‘ta ma’naviy ekanliklarini ko‘rsatuvchi kulgili darajada katta filakteriya taqishdan iborat edi. Qonun, shuningdek, yahudiylarga kiyimlarining chetlariga ko‘k ipli popuklar taqishni buyurgan edi (Sonlar 15:37−41; Qonunlar 22:12). Bu o‘ziga xos bezak ularga alohida xalq ekanliklarini va yurish-turishlarida boshqa xalqlardan farq qilishlari kerakligini eslatib turishi lozim edi. Farziylar bu ma’naviy saboqni e’tibordan chetda qoldirib, uning o‘rniga uzunroq popuklar taqib yurishni afzal ko‘rdilar.
23:6−7 Ular ziyofatlarda va ibodatxonalarda faxrli o‘rinlarni egallab, o‘zlarining haddan tashqari manmanliklarini namoyish etardilar. Ular o‘z xudbinliklarini bozor maydonlarida salomlashishlar bilan qondirish va ayniqsa, o‘zlarini "ravvi" (ya’ni "buyugim" yoki "ustoz") deb atashlaridan mamnun bo‘lardilar. (Ruscha matnda "xalq yig‘inlarida" deyilgan.)
23:8−10 Bu yerda Rabbimiz O‘z shogirdlarini faqat Xudoga tegishli bo‘lgan alohida unvonlardan foydalanmaslikdan ogohlantiradi. Biz "ustoz" deb atalmasligimiz kerak, chunki bizning yagona Ustozimiz - Masihdir. Biz hech kimni "ota" deb atamasligimiz kerak, chunki bizning Otamiz Xudodir. Veston bu oyatlarning mohiyatini shunday ifodalaydi:
"Bu insonning Xudo bilan munosabati mohiyatining bayonidir. Masihiyni uch xususiyat tavsiflaydi: u kim, nimaga ishonadi va nima qiladi; ta’limot, tajriba, amaliyot. Inson o‘zining ma’naviy borlig‘i uchun uch narsaga muhtoj: hayot, yo‘l-yo‘riq, rahnamolik; bu Rabbimiz yetti injil so‘zida e’lon qilgan: "Men yo‘l, haqiqat va hayotman..." Hech bir insonni Ota deb tan olmang, chunki hech bir inson ma’naviy hayotni bera olmaydi yoki qo‘llab-quvvatlay olmaydi; hech bir insonni benuqson ustoz darajasiga ko‘tarmang; hech kimga ma’naviy rahbar lavozimini egallashga yo‘l qo‘ymang; siz boshqa har qanday inson kabi Xudo va Masih bilan yaqin munosabatda bo‘lishga haqlisiz." (H. G. Weston, Matthew, the Genesis of the New Testament, 110-bet.)
Najotkorning so‘zlarining aniq ma’nosi shundaki, Samoviy Shohlikda barcha imonlilar teng huquqli insonlar birodarligini tashkil etadi, unda birini boshqasidan ustun qo‘yuvchi alohida unvonlarga o‘rin yo‘q. O‘ylab ko‘ring-a, hozir xristianlikda qanday unvonlar bor: "hazrat", "muhtaram", "ota" va boshqa ko‘plab unvonlar. Hatto beozor ko‘ringan "doktor" so‘zi ham lotin tilida "o‘qituvchi" degan ma’noni anglatadi.
(Bu ogohlantirish kundalik kasbiy yoki ilmiy munosabatlardan ko‘ra ko‘proq ma’naviy munosabatlarga taalluqlidir. Masalan, u bolaning ota-onasini "ota" deb chaqirishini yoki ota-onaning shifokorga "doktor" deb murojaat qilishini taqiqlamaydi.) Hayotiy munosabatlar haqida gap ketganda, quyidagi qoida amal qiladi: "...har kimga munosib hurmat ko‘rsating" (Rimliklarga 13:7).
23:11−12 Bu yerda ham Shohlikning tubdan farq qiladigan xususiyati ko‘rsatilgan, ya’ni haqiqiy buyuklik insonning u haqidagi tasavvuriga mutlaqo ziddir. Iso shunday dedi: "Orangizdagi eng ulug‘ingiz xizmatkoringiz bo‘lsin. Kimki o‘zini ulug‘lasa, past bo‘ladi; kimki o‘zini past tutsa, ulug‘lanadi." Haqiqiy buyuklik xizmat qilishga intiladi. O‘zlarini yuqori tutgan farziylar past bo‘ladilar. O‘zini kamtar tutgan haqiqiy shogirdlar esa vaqti kelib yuksaladilar.
O. Kitob ahli va farziylarga "voy" (23:13−36)
Keyin Rabbimiz Iso o‘z zamonasidagi mag‘rur diniy riyokorlarga sakkiz marta "voy" deb e’lon qiladi. Bu la’nat emas, balki ularning taqdiri uchun achinish ifodasi bo‘lib, "Sho‘ring qurg‘ur!" iborasiga o‘xshaydi.
23:13 Birinchi "voy" ularning qattiq yurakli bo‘lib, boshqalarga to‘siq bo‘lganiga qarshi qaratilgan. Ular o‘zlari Shohlikka kirishdan bosh tortib, boshqalarning kirishiga qat’iy to‘sqinlik qilishgan. G‘alati bo‘lsa-da, diniy rahbarlar ko‘pincha inoyat Xushxabarining eng faol qarshilari bo‘ladi. Ular najot haqidagi Xushxabardan tashqari hamma narsaga muloyimlik ko‘rsatishlari mumkin. Nafsga berilgan odam Xudoning inoyatiga muhtoj bo‘lishni istamaydi va Xudoning uni boshqalarga ko‘rsatishini xohlamaydi.
23:14 Ikkinchi voy ularga beva ayollarning uylarini o‘zlashtirganlar va riyokorona uzoq ibodat qilish bilan niqoblanganlar uchun keladi. Ba’zi zamonaviy oqimlar xuddi shunday usulni qo‘llab, keksa bevalarni, ko‘pincha imoni mustahkam bo‘lmagan kishilarni, o‘z mol-mulkini "cherkov"ga vasiyat qilishga ko‘ndiradilar. Bunday taqvodorlik da’vogarlari yanada qattiqroq hukm oladilar.
23:15 Uchinchi jazo ularga noto‘g‘ri yo‘naltirilgan g‘ayrat uchun keladi. Ular bir kishini o‘z diniga kiritish uchun uzoq masofalarni bosib o‘tishgan, ammo uni o‘zlaridan ikki baravar yomonroq qilishgan. Buning zamonaviy o‘xshashligi soxta oqimlarning g‘ayratidir. Bir guruh o‘zlariga bitta odam qo‘shish uchun 700 ta eshikni taqillatishga tayyor, lekin ularning faoliyatining natijasi halokatlidir. Kimdir aytganidek: "Eng ko‘p ishontirilganlar ko‘pincha eng ko‘p aldanganlar bo‘lib chiqadi".
23:16−22 To‘rtinchidan, Rabbimiz ularni sofistika, ya’ni ataylab yolg‘on mulohaza yuritishda fosh qildi. Ular qasamlardan qochish uchun soxta asoslar tizimini yaratishgan.
Masalan, ular ibodatxona nomi bilan qasam ichsang, qasamni buzish mumkin, ammo ibodatxona oltini bilan qasam ichsang, va’dani bajarish shart, deb o‘rgatishgan. Ularning aytishicha, agar odam qurbongohdagi nazr bilan qasam ichsa, bu uni bog‘laydi, qurbongohning o‘zi bilan qasam esa hech narsaga majbur qilmaydi.
Shunday qilib, ular oltinni Xudodan (ibodatxona Xudoning uyi edi), qurbongohdagi nazrni (o‘ziga xos moddiy qiymat) qurbongohning o‘zidan ustun qo‘yishgan. Ular ma’naviy narsalardan ko‘ra moddiy narsalarga ko‘proq e’tibor berishgan. Ular (nazr) olishni afzal ko‘rishgan, keltirish emas (qurbongoh - nazr keltirish joyi).
Iso ularga ko‘r yo‘lboshchilar deb murojaat qilib, soxtaligini fosh etdi. Ibodatxona oltinlari faqat ibodatxonada yashovchi Xudoga bag‘ishlangani uchun alohida qimmatga ega bo‘lgan. Nazrning qiymatini aynan qurbongoh belgilagan. Oltin o‘z-o‘zidan qimmatli deb o‘ylovchilar ko‘rdir; u faqat Xudoning ulug‘vorligi uchun ishlatilgandagina qimmatga ega bo‘ladi.
Nafsga berilgan holda qilingan nazrlarning qiymati yo‘q; ammo Rabbimizga yoki Uning nomi bilan qilingan nazrlarning qiymati abadiydir.
Aslida, farziylar nima bilan qasam ichmasin, bu qasamda Xudo ishtirok etgan va ular uni bajarishlari kerak edi. Inson o‘z majburiyatlarini ishonchli asoslar bilan bajarishdan qochib qutula olmaydi. Qasamlar bog‘laydi va va’dalar bajarilishi kerak. Majburiyatlarni bajarishdan qochish uchun turli rasmiy usullarga murojaat qilish befoyda.
23:23−24 Beshinchi "voy" ma’nosiz marosimlarga qarshi qaratilgan. Ulamolar va farziylar o‘zlari yetishtirgan ziravorlarning o‘ndan bir qismini Xudoga bag‘ishlashda juda puxta edilar. Iso ularni itoatkorlikning bunday mayda tafsilotlariga e’tibor berganlari uchun emas, balki adolat, shafqat va sadoqat ko‘rsatish kerak bo‘lganda o‘ta befarq bo‘lganlari uchun qattiq tanqid qildi. Ifodalilikda tengsiz iborani qo‘llab, Iso ularni chivinni suzib oluvchi, ammo tuyani yutib yuboruvchilarga o‘xshatdi. Chivin - mayda hasharot bo‘lib, ko‘pincha shirin sharob idishiga tushardi va uni tishlar orasidan sharobni so‘rib olish orqali suzib olishardi. Arzimas narsadan tashvishlanib, keyin Falastindagi eng katta harom hayvonni shoshilinch ravishda yutib yuborish naqadar kulgili! Farziylar mayda-chuyda narsalar haqida haddan ziyod qayg‘urishar, ammo riyokorlik, aldov, shafqatsizlik va ochko‘zlik kabi jiddiy gunohlarga ko‘r edilar. Ular nisbiylik hissini yo‘qotgandilar.
23:25−26 Oltinchi "voy" tashqi ko‘rinishga rioya qilish bilan bog‘liq. Dindorlik va axloqiylikning zohiriy ko‘rinishlariga astoydil rioya qiluvchi farziylarning qalblari ochko‘zlik va nafsga to‘la edi. (Ba’zi qo‘lyozmalarda va ruscha sinod tarjimasida "riyokorlik" [adikia] so‘zi o‘rniga "beaxloqlik" [akrasia] so‘zi ishlatilgan.)
Ular avval kosa va laganning ichini tozalashlari, ya’ni qalblari tavba va imon orqali poklanganiga ishonch hosil qilishlari kerak edi. Shundagina ularning tashqi xulq-atvori maqbul bo‘lardi. Bizning shaxsiyatimiz va tashqi qiyofamiz o‘rtasida farq bor. Biz o‘zimizni boshqalarga qanday ko‘rinishimizni xohlasak, shunday ko‘rsatishga intilamiz. Xudo esa bizning mohiyatimizga - aslida kim ekanligimizga e’tibor beradi. Xudo ichki dunyomizda haqiqat bo‘lishini istaydi (Zabur 50:8).
23:27−28 Yettinchi "voy" o‘z zarbasini tashqi ko‘rinishga rioya qilishga qarshi qaratadi. Farq shundaki, oltinchi "voy" yashirin ochko‘zlikni qoralasa, yettinchi "voy" yashirin riyokorlik va qonunbuzarlikni qoralaydi.
Odatda, yahudiylar ehtiyotsizlik bilan tegib ketib, marosimiy nopok bo‘lib qolmasliklari uchun qabrlar oqlanardi. Iso kitob ahllari va farziylarni tashqi ko‘rinishi toza, ichi esa chirib yotgan jasadlar bilan to‘la bo‘lgan bu bo‘yalgan qabrlarga o‘xshatadi. Odamlar bu din peshvolari bilan muloqot qilish ularni poklaydi deb o‘ylashgan, aslida esa ular munofiqlik va qonunbuzarlik bilan to‘lib-toshgani uchun bulg‘anishardi.
23:29−30 So‘nggi "qayg‘u" tashqi ehtirom niqobi ostida qotillikka qodir ekanligimizga qarshi qaratilgan. Kitobiylar va farziylar o‘zlarini qadimgi Ahd payg‘ambarlarini hurmat qilayotgandek ko‘rsatib, ularning qabrlarini qurar yoki ta’mirlar va yodgorliklarini gulchambarlar bilan bezashardi. Ularning xotirasiga bag‘ishlangan nutqlarda payg‘ambarlarni o‘ldirishda ota-bobolariga sherik bo‘lmasliklarini ta’kidlashardi.
23:31 Iso ularga shunday dedi: "Shunday qilib, sizlar payg‘ambarlarni o‘ldirganlarning o‘g‘illari ekaningizga o‘zingizga qarshi guvohlik beryapsizlar." Ular bunga qanday guvohlik berishdi? Oldingi oyatdan ko‘rinib turibdiki, ular payg‘ambarlarni o‘ldirgan otalaridan o‘zlarini ajratishgan. Birinchidan, ular o‘z otalarining payg‘ambarlar qonini to‘kkanliklarini tan olishdi. Ammo Iso bu yerda "o‘g‘illar" so‘zini qo‘llab, xuddi shunday ta’riflanishi mumkin bo‘lgan odamlarni nazarda tutgan. Ular payg‘ambarlarning qabrlarini bezab turgan bo‘lsalar-da, Uni o‘ldirish uchun til biriktirganlarini bilar edi. Ikkinchidan, vafot etgan payg‘ambarlarga ehtirom ko‘rsatib: "Biz faqat o‘lgan payg‘ambarlarni yaxshi ko‘ramiz," deyishardi. Bu jihatdan ham ular otalarining o‘g‘illari edilar.
23:32 So‘ngra Rabbimiz: "Ota-bobolaringizning o‘lchovini to‘ldiringlar," deb qo‘shib qo‘ydi. Payg‘ambarlarni o‘ldirib, otalar qotillik kosasini qisman to‘ldirdilar. Ulamolar va farziylar tez orada uni to‘ldirib, Rabbimiz Isoni va Uning shogirdlarini o‘ldirib, otalari boshlagan ishni cho‘qqisiga yetkazadilar.
23:33 Bu to‘g‘rida Xudoning O‘g‘li shunday keskin so‘zlarni aytdi: "Ilonlar, yexidna zoti! Do‘zax hukmidan qanday qutulasizlar?" Mujassam muhabbat shunday achchiq so‘zlarni aytishi mumkinmi? Ha. Chunki haqiqiy muhabbat adolatli va muqaddas bo‘lishi ham kerak. Iso faqat beozor islohotchi, muhabbatdan boshqa his-tuyg‘ularga qodir emas, degan keng tarqalgan tushuncha Muqaddas Kitobga ziddir. Sevgi o‘zgarmas bo‘lishi mumkin, lekin har doim adolatli bo‘lishi shart.
Bu malomat so‘zlari aroqxo‘r va fohishalarga emas, din peshvolariga qarata aytilganini unutmaslik lozim. Hozirgi kunda, ba’zi masihiylar Masihning xochiga qarshi turgan dushmanlari bilan birlashayotgan bir paytda, Isoning ibratiga e’tibor qaratib, Yehunning Yehoshafatga aytgan so‘zlarini eslash foydali bo‘lardi: "Sen fosiqqa yordam berib, Xudovandni yomon ko‘rganlarni sevishing to‘g‘rimidi?" (2 Sol 19:2).
23:34−35 Iso nafaqat o‘z o‘limini oldindan ko‘rgan, balki kitobiylar va farziylarga uning ba’zi elchilarini: payg‘ambarlar, donishmandlar va kitobiylarni o‘ldirishlarini aniq aytgan. Shahid bo‘lishdan qutulib qolgan ba’zilar ibodatxonalarda kaltaklanadi va shaharma-shahar quvg‘in qilinadi. Shunday qilib, Isroilning diniy rahbarlari shahidlik tarixidagi barcha jinoyatlarni o‘z zimmalariga oladilar. Yer yuzida to‘kilgan barcha solih qonlar ularning bo‘yniga... Hobildan... yahudiycha Muqaddas Kitob tartibidagi so‘nggi kitob - 2 Solnomalar 24:20−21 da qotilligi haqida yozilgan Zakariyogacha tushadi. (Bu Eski Ahd kitobining muallifi Zaxariya emas.)
23:36 O‘tgan avlodlarning aybi Iso murojaat qilgan avlod yoki xalqqa tushadi, go‘yo barcha to‘kilgan qonlar to‘planib, begunoh Najotkorning o‘limida o‘z cho‘qqisiga yetadi. O‘z Masihini sababsiz yomon ko‘rib, uni jinoyatkorona xochga mixlab qo‘ygan xalq ustiga jazolar yomg‘iri yog‘iladi.
P. Iso Quddus uchun yig‘lamoqda (23:37−39)
23:37 Parvardigorning boshqa boblarga qaraganda ko‘proq azob-uqubatlarini bashorat qiluvchi bobning Uning ko‘z yoshlari bilan yakunlanishi juda ramziydir!
U farziylarga achchiq ta’na qilgandan so‘ng, imkoniyatni boy bergan shahar uchun qayg‘urib yig‘laydi. "Quddus, Quddus" nomining takrorlanishi cheksiz achinish bilan yo‘g‘rilgan. Bu shahar payg‘ambarlarni o‘ldirdi, Xudoning elchilarini toshbo‘ron qildi, biroq Parvardigor uni sevardi va ko‘pincha qush polaponlarini to‘plaganidek, uning farzandlarini himoya qilishni va mehri ila O‘ziga to‘plashni xohlardi, ammo u buni istamadi.
23:38 Yig‘ining so‘ngida Hazrati Iso: "Mana, uyingiz tashlandiq qoldi," dedi. Bu yerdagi uy asosan ibodatxona, lekin bunga Quddus shahrini ham, xalqning o‘zini ham qo‘shish mumkin.
Masihning o‘limi va Uning ikkinchi kelishi oralig‘ida imonsiz Isroil Uni ko‘rmaydigan davr bo‘ladi (tirilgandan so‘ng Uni faqat imonlilar ko‘rgan).
23:39 39-oyatda Isroilning imonli qismi Masihni o‘zlarining Najotkor Podshosi sifatida qabul qiladigan ikkinchi kelishni kutayotganlari ifodalangan. Bu qabul quyidagi so‘zlar bilan tasdiqlanadi: "Egamiz nomidan kelayotgan muborak bo‘lsin!"
Bu yerda Masihni o‘ldirganlar Uni ikkinchi marta qabul qilish imkoniyatiga ega bo‘lishlari nazarda tutilmagan. U Isroil haqida, ya’ni uning aholisi va umuman Isroil to‘g‘risida ramziy tarzda gapirgan.
O‘limdan so‘ng Uni ko‘rganlarida, ular sanchilgan Zotga qarab, xuddi yagona o‘g‘illari uchun yig‘lagandek, U uchun yig‘laydilar (Zax 12:10). Yahudiylar tasavvuriga ko‘ra, yolg‘iz o‘g‘il uchun yig‘lashdan ko‘ra achchiqroq yig‘i yo‘q.